تراژدی روزمره: وضعیت اقتصادی فارغ‌التحصیلان رشته فیلمسازی در ایران

اصولا فیلمساز در ایران فضای کاری بسیار محدودی دارد، اما در مجموع برای سازندگان محتواهای ویدئویی بازار کار بسیار وسیع است. هر شرکتی حتی برای ساده‌ترین ویدئوهای اینستاگرامی‌اش هم ممکن است به شما نیاز داشته باشد. و در سطح وسیع‌تر می‌توانید تیزر تبلیغاتی بسازید یا موزیک‌ویدئو برای هنرمندان، اما باید گفت برای عده بسیار اندکی امکان ساخت فیلم سینمایی فراهم می‌شود. از فارغ‌التحصیلان دوره ما، تنها یکی دو نفر مثل احسان عبدی‌پور توانستند وارد سینمای حرفه‌ای بشوند؛ بنابراین راحت‌ترین مسیر درآمدزایی بعد از اتمام تحصیلات، تولید ویدئو  برای شرکت‌های مختلف و اشخاص است. خود من عمده فعالیتم در زمینه ساخت ویدئوهای پروموشنال و تبلیغاتی برای شرکت‌ها است و همچنین ساخت موزیک‌ویدئو برای هنرمندان. یک گروه هنری – شرکت تبلیغاتی راه انداختم و با همکاری گروهی از دوستان پروژه‌ها را انجام می‌دهیم.

میزان حقوق با هزینه‌های روزمره نسبت چندانی ندارد. مخصوصاً اگر به صورت تمام‌وقت و ثابت با شرکتی کار کنید و حقوق ثابت بگیرید اصلاً کافی نیست. اما خب امکان پیشرفت خیلی بالا است، چون نیاز به محتوای ویدئویی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود. اگر به عنوان کارگردان برند بشوید یا بتوانید همزمان با شرکت‌های مختلف به صورت پروژه‌ای کار کنید، میزان درآمد بسیار قابل توجه خواهد شد. اگر فریلنسر باشید میانگین درآمد واقعا قابل اندازه‌گیری نیست، چون به‌شدت به ارتباطات و اعتبار شما وابسته است. اما اگر به عنوان کارگردان ویدئو، ویدئوگرافر یا تولیدکننده محتوای ویدئویی کارمند شرکتی بشوید، فکر نمی‌کنم میانگین حقوق، ماهیانه بیشتر از ۲۰ میلیون باشد.

به دلیل جهانی‌شدن و گسترش ارتباطات، امکان‌های جدیدی برای فیلمساز در سطح بین‌المللی فراهم شده است و این باعث می‌شود که بتوانیم موازی با شرایط نابسامان هنر در ایران که از سوی حاکمیت تحمیل می‌شود، امکان رشد داشته باشیم. به طور کلی آینده برای فیلمسازان و تولیدکنندگان محتوای ویدئویی روشن خواهد بود، چراکه در این مسیر نیازی به مجوز وزارت ارشاد اسلامی ندارد، هرچند با خطرات دیگری مواجه است، از جمله فیلمسازانی که چنین ریسک‌هایی می‌کنند، ممکن است با ممنوع‌الکاری وممنوع‌الخروجی هم مواجه شوند که شناخته‌شده‌ترینش جعفر پناهی و محمد رسو‌ل‌اف است. اخیرا هم مواردی مثل سعید روستایی کارگردان فیلم برادران لیلا و علی احمدزاده کارگردان منطقه بحرانی و چندین فیلمساز و بازیگر دیگر را داشتیم.

 در طول دوره تحصیل هیچ واحد یا ورک‌شاپی برای اشتغال بعد از تحصیل وجود ندارد؛ ناگهان فارغ‌التحصیل می‌شویم و قرار است تازه با آزمون و خطا شغلی پیدا کنیم. برای من بعد از فارغ‌التحصیلی ساخت چند فیلم کوتاه و اتفاق‌های جشنواره باعث شده که به کار در این رشته ادامه بدهم، اما این به آن معنا نیست که وارد مسیری شده‌ام که با موفقیت‌های بزرگ همراه است. شما فقط وارد یک مسیر شده‌اید با پایانی که ممکن است هر لحظه برای شما اتفاق بیفتد، چون سینما در بحرانی‌ترین روزهای خود قرار دارد. شاید بتوان گفت دوران ورشکستگیِ سینما است، مثلِ ورشکستی آبی و سرزمینیِ ایران.

 فیلمسازی در ایرانِ امروز، آن‌هم با وضعیت بد سینما و تلویزیون و پتلفرم‌های خانگی، به سمت انقراض پیش می‌رود؛ روندی که بیشتر به مذاق مسئولان حکومت خوش می‌آید؛ چرا که آنها هیچ دلِ خوشی از دانشجویان دانشگاه هنر ندارند، به ویژه که در اعتراضات سراسری اخیر، دانشگاه هنر در خط مقدم اعتراضات دانشجویی بود، و این روزها هم که می‌شنویم درصددِ حذف رشته سینما و مجسمه‌سازی از این دانشگاه هستند. البته که فرقی نمی‌کند حذف کنند یا نه، شما سینمایی در این مملکت می‌بیند که چراغی در آن سوسو بزند؟

اگر اشتغال را در معنای متداول آن در نظر بگیریم، در این معنا که هر کسی در ازای کاری پولی می‌گیرد، باید گفت که این رشته هم مثل همه رشته‌ها بازار کار دارد. به‌هرحال امروزه شرکت‌های خصوصی و دولتی زیادی به دنبال نیروی انسانی هستند که توانایی عکاسی، فیلمبرداری، تدوین یا تولید محتوا داشته باشد. اگر یکی از فنون را بلد باشی می‌توانی وارد بازار کار بشوی. اما اگر منظور از اشتغال، کار در سینمای حرفه‌ای باشد، از زمانی که فردی یک فیلم کوتاه حرفه‌ای می‌سازد، می‌توان  گفت عملاً وارد این شغل شده است.

از زمانی که دانشجو بودم به صورت آزاد به عنوان دستیار مشغول به کار بودم و بعد از مدتی به صورت مستقل سفارش‌ها را قبول می‌کردم و انجام می‌دادم. اما هیچ‌کدام از راه‌هایی که گفتم تضمین‌کننده ورود به سینمای حرفه‌ای نیست و این کارها صرفاً برای امرار معاش است، امروزه اصلی‌ترین راه برای ورود به سینمای حرفه‌ای ساخت فیلم کوتاه است. باید گفت در این چند ساله فیلم کوتاه در دنیا رشد قابل توجهی داشته و در حال تبدیل‌ شدن به یک صنعت مستقل است.

امروزه بیشتر از اینکه بحث درآمد فیلمساز مطرح باشد این مساله مطرح است که فیلمساز با این وضع تورم چگونه می‌تواند فیلم بسازد؟ من خودم به شخصه معتقدم فیلمسازی نیز مثل سایر شغل‌های آزاد، نیازمند یک سرمایه اولیه است که این فیلم‌های کوتاه سرمایه‌های فیلمساز هستند که با توجه به جشنوارهای متعدد ممکن است سودآور هم باشد؛ چراکه نتیجه این فیلم‌های کوتاه منجر به ساخت فیلم بلند می‌شود، اما امروزه با این وضع تورم این نظریه زیر سؤال می‌رود؛ زیرا ساخت یک فیلم کوتاه استاندارد زیر ۳۰۰ میلیون امکان‌پذیر نیست، از طرفی ارگان‌های حامی فیلم کوتاه در ایران بسیار محدود هستند و فیلمسازان کوتاه عملا با مشکلات عدیده‌ای برای تامین سرمایه فیلم دست‌وپنجه نرم می‌کنند.»

 در حال حاضر بخش عمده و اصلی مشکلات فیلمسازی در ایران مربوط به تامین مالی یک اثر است که با توجه به تورم بالا، سرمایه‌گذار شخصی به سختی راضی به سرمایه‌گذاری می‌شود و ارگان‌های دولتی هم برای فیلمسازان مستقل هزینه نمی‌کنند. در چنین شرایطی که فیلمساز، فیلمی را امروز می‌سازد، و این فیلم ممکن است بعد از تغییر مدیری دچار مشکل شود، عملا ساختن فیلم یکی از خطیر‌ترین کارها است. چون هر لحظه ممکن است تمام سرمایه‌ات را از دست بدهی وقتی نمی‌دانی با این سلیقه‌های مدیریتی، دقیقا تکلیف‌ات چیست.

مدیری که عملا ساخت فیلم را هزینه اضافی می‌داند مورد دوم برعکس مورد اول، مدیری است که فیلم را خط‌دهنده و هدایت‌کننده جامعه می‌داند و فکر می‌کند فیلمی که ساخت می‌شود تاثیر آنی و لحظه‌ای روی جامعه می‌گذارد، از این نظر باید فیلم‌ها کنترل شوند.