جنگ اسرائیل و ایران: پاریس، برلین و لندن در ابهام کامل دیپلماتیک

فرانسه، آلمان و بریتانیا سال‌هاست برای یافتن راه ‌حلی در مورد مسئله هسته‌ای ایران از طریق مذاکره با تهران تلاش می‌کنند، این سه کشور اروپایی از همان ساعات نخست حملات اسرائیل به ایران در جمعه ۲۳ خرداد / ۱۳ ژوئن، از «حق دفاع از خود» اسرائیل در برابر جمهوری اسلامی حمایت کردند. اکنون این پرسش پیش می‌آید که دیپلماسی این کشورهای اروپایی از زمان حمله اسرائیل به ایران بر چه مبنایی استوار است.

فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، روز جمعه اعلام کرد که اسرائیل «حق دارد از موجودیت خود و امنیت شهروندانش دفاع کند». او در همین حال از هر دو طرف خواست تا «از هرگونه اقدامی که می‌تواند منجر به تشدید تنش بیشتر و بی‌ثباتی منطقه شود، خودداری کنند».

همین موضع در لندن نیز تکرار شد. به‌گفته سخنگوی کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، استارمر «به‌صراحت اعلام کرد که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد». او همچنین «نگرانی‌های جدی بریتانیا را در مورد برنامه هسته‌ای ایران ابراز داشت».

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز توضیح داد که پاریس «بارها برنامه جاری ایران را محکوم کرده و تمامی اقدامات دیپلماتیک را در این راستا انجام داده است». او افزود: «فرانسه حق اسرائیل برای محافظت از خود و تضمین امنیت‌اش را تأیید می‌کند».

این موضع‌گیری مشترک «تروئیکای اروپایی» (نامی که به این سه کشور اروپایی در مذاکرات هسته‌ای ایران سال‌ها پیش داده شده بود) بسیاری از کارشناسان را شگفت‌زده کرده است.

پاسکال بونیفاس، مدیر مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک (IRIS) می‌گوید:

اَنیِس لوالوا، رئیس مؤسسه تحقیقات و مطالعات مدیترانه و خاورمیانه و استاد دانشگاه Sciences-Po (علوم سیاسی) پاریس، «تغییر موضع فرانسه» را «ماهرانه» توصیف می‌کند:

«چرا از حمله نظامی‌ای حمایت کنیم که مذاکرات را زیر سوال می‌برد؟»

رهبران سه کشور اروپایی در حالی‌که از اسرائیل در جنگ حمایت می‌کنند، همچنان بر راه‌ حل دیپلماتیک برای حل‌وفصل بحران نیز اصرار دارند.

این تناقض را تی‌یری کوویل، پژوهشگر مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک و کارشناس ایران، به‌خوبی برجسته می‌کند. او از این موضع‌گیری «شگفت‌زده و سردرگم» است و می‌گوید:

تهران و واشنگتن در واقع دو ماه بود که در عمان مذاکره می‌کردند. دور جدیدی از گفت‌وگوها – ششمین دور از اواسط آوریل – پیش از آن‌که حمله اسرائیل آن را مختل کند، قرار بود روز یکشنبه ۲۵ خرداد / ۱۵ ژوئن برگزار شود. تهران پس از آغاز حملات به خاکش، این گفت‌وگوها را «بی‌معنی» خواند.

اسرائیل هرگز مخالفت خود را با این مذاکرات پنهان نکرده است. در سال ۲۰۱۵، زمانی که توافقی بین ایالات متحده آمریکا، ایران و تروئیکای اروپایی به‌دست آمد (پیش از آن‌که دونالد ترامپ سه سال بعد از آن خارج شود)، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در کنگره آمریکا آن را «یک توافق بسیار بد» خواند.

پی‌یر برتلُت، مدیر مجله Orients stratégiques و پژوهشگر همکار در مؤسسه حفاظت اجتماعی اروپا (IPSE) توضیح می‌دهد که آن زمان، دوران دیگری در دیپلماسی اروپا بود که نفوذ بیشتری داشت:

به‌گفته پی‌یر برتلُت، این «تفاوت عمده» با سال ۲۰۱۵ نباید سبب شود فراموش کنیم که تروئیکای اروپایی «اصولاً در خط نومحافظه‌کاری (مانند اسرائیل) قرار ندارند». او ادامه می‌دهد:

«نبود استقلال استراتژیک واقعی» اروپا

افزون بر محدودیت‌های عملیاتی، به‌نظر می‌رسد که تهران دیگر سه کشور اروپایی را به‌عنوان بازیگرانی با نفوذ قابل توجه نمی‌شناسد. به‌گفته تی‌یری کوویل، این از دست دادن اعتبار به‌راحتی قابل توضیح است. به نظر او، اعتبار تروئیکای اروپایی در سال ۲۰۱۸ خدشه‌دار شد:

اتحادیه اروپا تلاش نافرجامی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا انجام داد و موفقیت چندانی نداشت. از زمان خروج آمریکا نیز ایران – که از نظر اقتصادی تحت فشار تحریم‌های واشنگتن قرار داشت – شروع به بازگشت از تعهدات خود در زمینه غنی‌سازی اورانیوم کرد.

به‌گفته این پژوهشگر مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک، انزوای کنونی تهران این واقعیت را توجیه می‌کند که اروپایی‌ها در ماه‌های اخیر از مذاکرات بین تهران و واشنگتن دور نگه داشته شده‌اند:

نقش آشکارا ثانویه‌ی فرانسه، آلمان و بریتانیا در حال حاضر، به درک موضع مبهم تروئیکای اروپایی در حمله اسرائیل به خاک ایران کمک می‌کند. این خط ‌مشی دیپلماتیک منجر به نوعی وضعیت «هم‌زمانی» از سوی امانوئل مکرون شد. او در حالی که «با این رویکرد و ضرورت عملیات نظامی موافق نبود»، اما گفت این حملات «تأثیراتی در راستای هدف مورد نظر داشته‌اند».

پی‌یر برتلُت در این‌باره می‌گوید:

به‌طور کلی، از دست دادنِ نفوذ اروپا، نه‌تنها در مورد پرونده هسته‌ای ایران، بلکه در سایر پرونده‌ها مانند جنگ اوکراین نیز مشاهده می‌شود. برتلُت نتیجه می‌گیرد:

حضور گسترده دونالد ترامپ در صحنه بین‌الملل – با نتایج متغیر – شاید فرصتی برای اروپا فراهم کند تا صدای مختص خود را پیدا کند.