سیاست ترکیه در خاورمیانه: نمایش اردوغان در جنگ اسرائیل و ایران

روزنامه تاگس تسایتونگ آلمان تحلیلی درباره موقعیت ترکیه در جنگ اسرائیل و ایران نوشته است. در این نوشتار گفته‌شده که تصویر صفحه اول «حریت»، بزرگترین روزنامه ترکیه در روز سه‌شنبه ۲۷ خرداد / ۱۷ ژوئن نشان می‌دهد که رجب طیب اردوغان دوست دارد چگونه دیده شود: به‌عنوان سیاستمداری جهانی که در حال متوقف کردن جنگ اسرائیل و ایران است.

در ادامه این تحلیل آمده است: اردوغان تقریباً بدون وقفه با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای گفت‌وگو درباره پایان جنگ اسرائیل و ایران در تماس تلفنی است. هدف دیپلماسی ترکیه این است که آمریکا و ایران را متقاعد کند که هرچه سریع‌تر توافق هسته‌ای را به سرانجام برسانند تا جنگ پایان یابد.

رئیس‌جمهور ترکیه با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل صحبت نمی‌کند. هر دو، دست‌کم در ظاهر، این تصور را ایجاد می‌کنند که عمیقاً از یکدیگر متنفرند. «هیتلر»، «تروریست»، «قاتل»، «دیوانه» از جمله صفاتی هستند که این دو به یکدیگر نسبت می‌دهند.

این وضعیت سال‌هاست که ادامه دارد؛ به‌ویژه از زمانی که نتانیاهو در واکنش به کشتار ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس، نوار غزه را با جنگی ویرانگر روبه‌رو کرد، اردوغان خشمگین‌تر شده است. اما در حال حاضر، این نگرانی از گسترش جنگ در ایران است که اردوغان را وادار به برداشتن گوشی می‌کند.

منافع اقتصادی ترکیه

جنگ طولانی‌مدت بین اسرائیل و ایران می‌تواند به‌سرعت موفقیت‌های اولیه و محتاطانه چندین سال اقدامات تثبیت اقتصادی را از بین ببرد. گران‌تر شدن نفت برای ترکیه سم خواهد بود. هزاران پناهجوی ایرانی که در حال حاضر از تهران به سمت مرز ترکیه در حرکت هستند، موفقیت‌های نخستین در بازگرداندن پناهجویان سوری را خنثی کرده و شمار پناهجویان در ترکیه را به‌طور مداوم بالا نگه می‌دارد.

اگرچه ترکیه مانند اکثر کشورهای خاورمیانه نمی‌خواهد ایران به قدرتی هسته‌ای تبدیل شود، اما در همین حال اردوغان هیچ علاقه‌ای ندارد که این هدف با پیروزی نظامی اسرائیل بر ایران محقق شود. به همین دلیل، رجب طیب اردوغان بر ترامپ فشار می‌آورد تا جنگ را هر چه سریع‌تر با توافقی با ایرانِ تضعیف‌شده به پایان برساند. در غیر این صورت، این نگرانی در آنکارا وجود دارد که موفقیت نظامی اسرائیل در ایران، نتانیاهو را به‌طور کامل مغرور کند. آیا پس از آن، ترکیه هدف جنگی بعدی اسرائیل خواهد بود؟

در «مجله امنیت ملی» از نشریات محافل راست‌گرای آمریکا، نویسنده‌ای به نام مایکل روبین از مؤسسه پژوهش سیاست عمومی آمریکن انترپرایز، اندیشکده محافظه‌کار مستقر در واشنگتن، دی.سی، ادعا کرده است که اردوغان اساساً همان اهداف آخوندهای ایرانی را در قبال اسرائیل دنبال می‌کند و او نیز در حال کار بر روی یک برنامه هسته‌ای مخفی است. اگر غرب علیه این موضوع اقدام نکند، ممکن است در آینده نزدیک جنگی بین اسرائیل و ترکیه رخ دهد.

این موضوع به‌نظر دور از ذهن می‌آید، چرا که ترکیه عضو ناتو است و ترامپ هر دو کشور را متحدان خود می‌داند. اما اردوغان اول اکتبر سال گذشته در یک سخنرانی حتی با هشدار به مردمش مبنی بر این‌که ترکیه باید خود را در برابر حمله اسرائیل مسلح کند، آن‌ها را نگران کرد.

اهداف متفاوت در سوریه

سخنرانی آتشین اردوغان در آن تاریخ پس از آن انجام شد که اسرائیل در ماه سپتامبر حمله گسترده‌ای را علیه حزب‌الله در لبنان آغاز کرده بود. اردوغان دقیقاً گفت:

«دولت اسرائیل که در سرزمین مقدس دیوانه شده است، با تعصب مذهبی خود، پس از فلسطین و لبنان، ممکن است وطن ما را هدف قرار دهد.»

آن‌چه در آن زمان سبب تعجب می‌شد، پس از شکست کامل نظامی ایران می‌تواند آن‌قدرها هم دور از ذهن نباشد.

در آن صورت ترکیه در خاورمیانه تنها قدرت نظامی باقی می‌ماند که می‌تواند به‌طور جدی در برابر اسرائیل بایستد.

از سوی دیگر، هر دو کشور، فراتر از تمام لفاظی‌های متقابل، تعارض منافع جدی در سوریه دارند.

در حالی که نتانیاهو در سوریه رهبری جدید اسلام‌گرا را تهدیدی می‌بیند و بدون هیچ ملاحظه‌ای تمام بقایای نظامی رژیم اسد را بمباران می‌کند، ترکیه با دولت جدید سوریه متحد نزدیک است و می‌خواهد در تشکیل ارتش جدید این کشور کمک کند. سوریه از نظر اقتصادی نیز به‌طور بالقوه برای ترکیه بسیار مهم است.

هنوز در پشت پرده، تلاش‌هایی برای ایجاد تعادل منافع میان اسرائیل و ترکیه در سوریه در جریان است. اما این وضعیت می‌تواند به‌سرعت تغییر کند.