تابستان فاشیستی: اخراج گسترده‌ی افغانستانی‌ها از ایران

تیر ماه است. با هرکسی از هر نقطه‌ای از ایران که حرف می‌زنی از گرمای شدید هوا می‌گوید، از اضطراب رسوب‌کرده‌ی حمله اسرائیل، از هراس جنگ که شاید بار دیگر آغاز شود. اما افغانستانی‌تباران ایرانی از درد دیگری هم می‌گویند اگر فرصت بلند کردن صدایشان را داشته باشند، اگر بتوانند خشونتی را که بر آنها می‌رود مستندسازی کنند. اما از خانه‌ها رانده، به اجبار سوار اتوبوس شده، با مدارک شناسایی و مال و حقی که از آنها به زور گرفته شده، دیگر چه فرصتی برای فریاد زدن؟! آن هم در گرمای ۴۲ درجه سانتی‌گراد، بی‌آب، بی‌غذا، بی‌سایبان حتی.

درحالیکه مدت زمانی طولانی‌ای نیست که از عمر آتش‌بس گذشته، بیش از صد هزار نفر در مرز میان ایران و هرات حیران مانده‌اند؛ افغانستانی‌هایی که سال‌هاست به ایران مهاجرت کرده‌اند، آنهایی که در ایران متولد شده‌اند، خانواده تشکیل داده‌اند، فرزندانشان را از هفت‌خوان محدودیت‌ها عبور داده و هرطور شده به مدرسه فرستاده‌اند؛ حالا در مرز میان ایران و افغانستان متوقف شده‌اند، دو خانه‌ای که هرگز برای آنها خانه نشد. پاسپورت‌هایشان را دولت ایران گرفته و پاره کرده، پول پیش خانه‌هایشان را صاحبخانه‌های ایرانی دزدیده‌اند و پس نمی‌دهند. 

خیلی از آنها حتی نمی‌دانند افغانستان چه شکلی است، مثل حنا، دختر هشت ساله‌ای که در ایران به دنیا آمده اما حالا باید به جایی برود که نمی‌داند کجاست. خیلی از آنها زنانی هستند که خواهرانشان دو سال پیش در بحبوحه‌ی جنبش ژینا به خیابان‌های کابل رفتند و زیر چکمه طالبان فریاد «زن، زندگی، آزادی» سر دادند در حمایت و همراهی با زنان ایرانی. اما حالا بی‌هیچ نصیبی از آزادی به نیمه‌ی تاریک‌تری از زندگی هل داده می‌شوند. خیلی از آنها بیمارانی هستند که دوره‌ی درمانی‌شان نیمه‌تمام مانده، از بستر مریضی بلندشان کرده‌اند و اگر از هرم بی‌رحم گرما در شهرهای مرزی هم جان سالم به در ببرند، روشن نیست در افغانستان چگونه بتوانند به پروسه درمانی بازگردند.

 همه‌ی این صدهزار نفر که تنها در سه روز از ایران اخراج شده‌اند، بخشی از سرمایه اجتماعی در ایران بودند که خیلی‌ها هنوز آنها را «مهمان» می‌نامند، اما چرا سخت است پذیرفتن اینکه آنها مهمان نبودند، آنها از خانه‌های خودشان رانده شده‌اند، از خیابان‌های شهرهایی که به قدم‌های آنها عادت دارند و بوی تنشان را تا همیشه در یاد خواهند داشت. حتی اگر این صدهزار نفر در ذهن بیشتر ایرانی‌ها تنها «اعداد»ی بی‌اهمیت باقی بمانند، تاریخ نه ردپای آنها را از حافظه‌اش پاک می‌کند و نه گام‌های سیاه فاشیسم را که در تیر ماه ۱۴۰۴ شمسی، خانه‌ به خانه رفت تا روزگار افغانستانی‌ها را در ایران به آتش بکشد، آتشی به مراتب مهیب‌تر از آنچه دو سال پیش در میبد یزد در خانه‌ی افغانستانی‌ها زدند.

آتش‌بسی که برای افغانستانی‌ها پایان آتش نبود

 این تابستان با همه‌ی فصل‌های دیگر فرق می‌کند، موج افغانستان‌ستیزی که حکومت ایران از ماه‌ها پیش آغاز کرده بود این‌بار به اوج تاریک خود رسیده و دیگر چیزی جلودار آن نیست. حمله اسرائیل و دوازده روز جنگ بی‌امان بهانه‌ را دست حکومت داده تا برنامه‌‌اش را برای اعمال خشونت سیستماتیک علیه افغانستانی‌ها اینبار به بهانه «جاسوسی» به‌صورت کامل پیاده کند. اخراج افغانستانی‌ها از ایران تنها چهار روز پس از آتش‌بس، یکی از چهره‌های عریان عواقب جنگ‌طلبی و نظامی‌گری است که به گفتمان «امنیتی‌سازی» پیوند می‌خورد.

وقتی بحران‌ها و منازعات نظامی آغاز می‌شوند، اولین قربانیان همیشه کسانی هستند که هیچ قدرتی ندارند. در چنین فضایی، گفتمان «امنیتی‌سازی» هر چیزی را تهدید تلقی می‌کند. انسان‌ها بدل به «خطر بالقوه» می‌شوند و سیاست‌مداران با تکرار مفاهیم مبهمی مثل «امنیت ملی» و «حفظ نظم» خشونت سیستماتیک را عادی‌سازی می‌کنند. اما ستیز با افغانستانی‌ها موجی است که از مدت‌ها پیش از سوی برخی خبرنگاران نزدیک به حکومت راه‌اندازی و حمایت شد و سایه مهیب آن را بسیاری حتی در دوازده روز جنگ هم حس کردند. این را در روایت‌های متعدد بازمانده از روزهای جنگ می‌توان شنید، وقتی نازنین، ۲۷ساله و ساکن تهران از احساساتش بلافاصله پس از آتش‌بس می‌گوید:

چرا؟ چون همه‌جا هزاران چشم برای وارسی نازنین و سایر افغانستانی‌تباران در ایران وجود دارد:

قصه‌پردازی‌های فاشیستی علیه افغانستانی‌ها و عادی‌سازی خشونت

این اولین بار نیست که خبرهای جعلی، انگشت اتهام را به سوی افغانستانی‌ها دراز می‌کند؛ از اتهام خشونت و جرم و جنایت حالا رسیده‌ایم به جاسوسی! گفتمان امنیتی‌سازی در شدیدترین شکل خود در حال اثرگذاری است و این را ایرانیان افغانستانی‌تبار بهتر از هرکس دیگری احساس کرده‌ بودند حتی در روزهای حمله اسرائیل؛ همانگونه که ریحانه، از ساکنان تهران می‌گوید:

حسام، ۴۵ ساله هم روایت دیگری دارد از آزار و خشونت ماموران پلیس:

امیر، ۴۰ ساله کوتاه اما اثرگذار از روزهای جنگ می‌گوید:

این ترس نه بی‌دلیل بود و نه از سر توهم، بلکه ریشه در سال‌ها تبعیض و خشونت و ستم علیه افغانستانی‌ها داشت. ریشه در تیترهای سیاه روزنامه‌ها و قصه‌پردازی‌های فاشیستی درباره افغانستانی‌ها، سربار نامیدن آنها، انتشار اخبار دروغ و جعلی درباره آمار جرم و جنایت مهاجران، و این اواخر درباره متولد شدن انبوهی از نوزادان افغانستانی در ایران. جامعه‌ای که به دنیا آمدن انسان افغانستانی‌تبار را تهدید نامید، در برابر قتل پاکبان نوزده ساله‌ی افغانستانی سکوت کرد، خواستار اخراج افغانستانی‌ها شد؛ امروز هم ضرب و شتم یک نوجوان افغانستانی را توسط دو نوجوان ایرانی تماشا کرد و دم نزد، برخورد وحشیانه پلیس ایران با افغانستانی‌های اخراج شده را دید و صدایش بلند نشد، گریه‌های مردی را شنید که می‌گفت «من پاسپورت داشتم، ویزا داشتم، همه چیز من را گرفتند، مگر من انسان نیستم...»، ولی چشمش را به روی او و هزاران چشم گریان و پای سرگردان بست.

جامعه‌ای که وجود نوزاد افغانستانی را برنمی‌تابید، امروز نیز به تماشای اخراج خانواده‌ای نشست که هفتاد سال پیش به ایران مهاجرت کردند، بچه‌هایشان در ایران متولد شدند و رشد یافتند و حالا نوه‌ی ده ساله‌ی آنها در راه بازگشت به افغانستان است، به کشوری که نه تنها آن را ندیده و نمی‌شناسد بلکه فقط دو سال دیگر می‌تواند در آنجا درس بخواند و سرنوشت او به‌عنوان یک زن از این پس به تبعیض و خشونت و ستم بیشتر پیوند می‌خورد.

صد هزار افغانستانی نه فقط در گرمای ۴۲ درجه سانتی‌گراد، بی‌آب، بی‌غذا، بی‌سایبان رها شده‌اند، بلکه سکوت سنگین تریبون‌های حقوق‌بشر ایرانی و بین‌المللی نیز بر سرشان سایه انداخته است. گویی تنها حامیان آنها گروه‌های داوطلبانه از میان مردم هرات هستند که دارند به‌صورت خودجوش برای مردم مانده در مرز آب و غذا تهیه می‌کنند. از سوی مرزهای ایران اما صدای سکوت مهیبی به گوش می‌رسد که در آن نعره‌های فاشیسم را عریان‌تر از هر زمان دیگری می‌توان شنید.