خروج آمریکا از یونسکو: گامی به سوی انزوای دیپلماسی فرهنگی یا بازتعریف اولویت‌های جهانی؟
الاهه نجفی ـ تصمیم ایالات متحده برای خروج از یونسکو در دسامبر ۲۰۲۶، که به دلیل اختلافات سیاسی و اتهامات سوگیری ضداسرائیلی این سازمان اتخاذ شده، نه‌تنها تعهد آمریکا به چندجانبه‌گرایی را زیر سؤال می‌برد، بلکه می‌تواند نفوذ این کشور در سیاست‌گذاری‌های جهانی آموزش، فرهنگ و علم را کاهش دهد. با وجود آمادگی یونسکو برای این خروج و کاهش وابستگی مالی به آمریکا، این تصمیم ممکن است هماهنگی بین‌المللی در مواجهه با چالش‌های جهانی را با موانعی مواجه کند، در حالی که رقبایی مانند چین و روسیه فرصت تقویت حضور خود در این سازمان را به دست می‌آورند.
الاهه نجفی
مقر سازمان یونسکو در پاریس
وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده از یونسکو خارج می‌شود، زیرا این سازمان «اهداف اجتماعی و فرهنگی تفرقه‌انگیز» را پیش می‌برد و بر اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متمرکز است که با سیاست «اول آمریکا» مغایرت دارد. پذیرش «دولت فلسطین» به‌عنوان عضو و «گفتمان ضداسرائیلی» در یونسکو نیز از دلایل این تصمیم ذکر شده است. خروج آمریکا از ۳۱ دسامبر ۲۰۲۶ اجرایی خواهد شد و تا آن زمان، آمریکا عضو کامل یونسکو باقی می‌ماند.
خروج آمریکا از یونسکو در سال ۲۰۲۵ مشابه خروج قبلی در سال ۲۰۱۷ در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ است که یونسکو را به دلیل سوگیری ضداسرائیلی و نیاز به اصلاحات اساسی مورد انتقاد قرار داده بود. آمریکا در سال ۲۰۲۳ به یونسکو بازگشته بود، اما اکنون بار دیگر خروج خود را اعلام کرده است.
آمادگی یونسکو برای خروج آمریکا
خروج آمریکا از یونسکو، هرچند چالشی مالی برای این سازمان به شمار می‌رود، نسبت به گذشته تأثیر کمتری دارد. پس از خروج اولیه آمریکا در سال ۲۰۱۷، یونسکو اصلاحات ساختاری مهمی انجام داد و با تنوع‌بخشی به منابع درآمدی، وابستگی خود به کمک‌های مالی یک عضو خاص را کاهش داد. این تغییرات نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری مالی بیشتر یونسکو و توانایی آن برای ادامه برنامه‌هایش با تکیه بر حمایت گسترده‌تر اعضاست. اودری آزوله، مدیرکل یونسکو نیز ضمن ابراز تأسف از این تصمیم، اعلام کرد که سازمان از قبل آماده خروج آمریکا از این سازمان بود:
در سال‌های اخیر، ما اصلاحات ساختاری عمده‌ای انجام داده‌ایم و منابع مالی خود را متنوع کرده‌ایم. به لطف تلاش‌های انجام‌شده توسط سازمان از سال ۲۰۱۸، روند کاهشی مشارکت مالی ایالات متحده جبران شده است، به‌طوری‌که اکنون تنها ۸ درصد از کل بودجه سازمان را تشکیل می‌دهد، در مقایسه با ۴۰ درصد برای برخی نهادهای سازمان ملل متحد؛ در عین حال، بودجه کلی یونسکو به‌طور پیوسته افزایش یافته است. امروز، سازمان از نظر مالی با حمایت پایدار بسیاری از کشورهای عضو و مشارکت‌کنندگان خصوصی، بهتر محافظت شده است. این مشارکت‌های داوطلبانه از سال ۲۰۱۸ دو برابر شده‌اند.
بااین‌حال، کاهش بودجه آمریکا ممکن است برخی پروژه‌های خاص را تحت تأثیر قرار دهد، اما به نظر نمی‌رسد اختلال جدی در مأموریت‌های اصلی سازمان ایجاد کند. این وضعیت همچنین بیانگر افزایش استقلال یونسکو از نوسانات سیاسی قدرت‌های بزرگ است. مدیرکل یونسکو در ادامه بیانیه خود خاطرنشان کرده که در این مرحله، سازمان هیچ‌گونه تعدیل نیرویی را در نظر ندارد.
اسرائیل نیز طبعاً از خروج دولت ترامپ از سازمان یونسکو حمایت کرده و آن را گامی در راستای دفاع از حقوق خود دانسته است.
دلایل اصلی خروج آمریکا شامل اختلافات سیاسی و فکری، به‌ویژه در مورد سیاست‌های یونسکو درباره فلسطین و اسرائیل، و ناسازگاری دستور کار سازمان با سیاست خارجی «اول آمریکا» است. واشنگتن یونسکو را به پیشبرد اهداف تفرقه‌انگیز و مغایر با منافع ملی خود متهم می‌کند.
مدیرکل یونسکو اما این اتهامات را رد کرده. آزوله در ادامه بیانیه خود آورده است:
دلایلی که ایالات متحده برای خروج از سازمان مطرح کرده، همان دلایلی است که هفت سال پیش ارائه شده بود، با وجود اینکه شرایط به‌طور اساسی تغییر کرده، تنش‌های سیاسی کاهش یافته و یونسکو امروز به‌عنوان یکی از معدود مجامع برای اجماع بر چندجانبه‌گرایی عملی و نتیجه‌محور شناخته می‌شود. این ادعاها همچنین با واقعیت تلاش‌های یونسکو، به‌ویژه در زمینه آموزش هولوکاست و مبارزه با یهودستیزی، مغایرت دارد.
مدیرکل یونسکو در ادامه یادآوری کرده است:
یونسکو تنها آژانس سازمان ملل است که مسئول این مسائل است و کارهای آن به‌طور یکپارچه توسط سازمان‌های تخصصی بزرگ مانند موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده در واشنگتن دی‌سی، کنگره جهانی یهود و بخش آمریکایی آن، و کمیته یهودیان آمریکا (AJC) تحسین شده است. یونسکو از ۸۵ کشور در اجرای ابزارها و آموزش معلمان برای آموزش دانش‌آموزان درباره هولوکاست و نسل‌کشی‌ها و مبارزه با انکار هولوکاست و گفتار نفرت‌پراکن حمایت کرده است.
و سپس خاطرنشان کرده که یونسکو به انجام این مأموریت‌ها ادامه خواهد داد، هرچند با منابع ناگزیر کاهش‌یافته.
اهمیت و وظایف یونسکو
یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) با هدف ترویج صلح، کاهش فقر و پیشبرد توسعه پایدار از طریق همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های آموزش، علم و فرهنگ فعالیت می‌کند. وظایف اصلی آن شامل ارتقای آموزش باکیفیت برای همه، حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (مانند سایت‌های میراث جهانی)، حمایت از آزادی بیان و تنوع فرهنگی، و پیشبرد پیشرفت‌های علمی برای توسعه پایدار است. یونسکو به‌عنوان بستری برای گفت‌وگوی بین‌فرهنگی عمل می‌کند و با تقویت همکاری‌های علمی و آموزشی، به کاهش نابرابری‌ها و افزایش تفاهم میان ملت‌ها کمک می‌کند. اهمیت یونسکو در نقش محوری آن برای حفظ میراث مشترک بشری، ترویج عدالت آموزشی، و بهره‌گیری از علم و فرهنگ به‌عنوان ابزارهایی برای صلح و توسعه نهفته است.
خروج کشوری مانند آمریکا از یونسکو می‌تواند پیامدهای سیاسی، فرهنگی و علمی قابل‌توجهی به دنبال داشته باشد. از منظر سیاسی، این اقدام ممکن است به‌عنوان کاهش تعهد به چندجانبه‌گرایی و همکاری‌های بین‌المللی تفسیر شود و نفوذ آمریکا در سیاست‌گذاری‌های جهانی در حوزه‌های آموزش، علم و فرهنگ را تضعیف کند. فقدان حق رأی و نقش راهبردی در تصمیم‌گیری‌های یونسکو نیز می‌تواند بر برنامه‌های بین‌المللی تأثیر بگذارد. از جنبه علمی و فرهنگی، آمریکا ممکن است دسترسی کمتری به شبکه‌های تحقیقاتی، برنامه‌های تبادل دانشجو و پروژه‌های حفاظت از میراث جهانی داشته باشد، هرچند می‌تواند به‌صورت دوجانبه با دیگر کشورها همکاری کند.
بااین‌حال، خروج از یونسکو لزوماً به معنای قطع کامل مشارکت نیست، زیرا آمریکا می‌تواند در برخی برنامه‌های یونسکو به‌عنوان ناظر یا از طریق شرکای محلی مشارکت کند. اما کاهش حمایت مالی و سیاسی از این سازمان ممکن است منابع آن را محدود کرده و اثربخشی برخی طرح‌های جهانی را کاهش دهد. در مقابل، آمریکا می‌تواند بودجه‌های اختصاص‌یافته به یونسکو را به نهادهای ملی یا سایر سازمان‌های بین‌المللی منتقل کند، اما این اقدام هماهنگی جهانی در مسائل آموزشی و فرهنگی را با چالش مواجه می‌سازد.
پیامدهای خروج برای آمریکا در درازمدت
خروج آمریکا از یونسکو اما می‌تواند در درازمدت به کاهش نفوذ این کشور در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی و علمی بین‌المللی منجر شود، به‌ویژه در حالی که رقبایی مانند چین و روسیه حضور پررنگ‌تری در این سازمان پیدا می‌کنند. فقدان جایگاه راهبردی در سیاست‌گذاری‌های یونسکو ممکن است هماهنگی جهانی در زمینه‌هایی نظیر حفاظت از میراث فرهنگی، مقابله با تغییرات اقلیمی و ارتقای آموزش را تضعیف و چندجانبه‌گرایی را با چالش مواجه کند. برای جامعه جهانی، این تصمیم آمریکا نشانه‌ای از گرایش به انزوای نسبی در دیپلماسی فرهنگی است و می‌تواند همکاری‌های بین‌المللی برای حل بحران‌های مشترک را تحت تأثیر قرار دهد. بااین‌حال، یونسکو با تکیه بر حمایت سایر اعضای خود به فعالیت‌هایش ادامه خواهد داد.
یونسکو به‌عنوان یکی از معدود نهادهای بین‌المللی بی‌طرف، فراتر از اختلافات سیاسی عمل می‌کند و بر مسائل انسانی و جهانی مانند آموزش کودکان در مناطق بحرانی، حفاظت از میراث فرهنگی در معرض خطر (مانند اوکراین و خاورمیانه)، و پیشبرد پیشرفت‌های علمی برای توسعه پایدار تمرکز دارد. این سازمان با ایجاد پیوندهای فرهنگی میان ملت‌ها و ترویج گفت‌وگوی بین‌فرهنگی، نقش بی‌همتایی در تقویت صلح و تفاهم جهانی ایفا می‌کند. حمایت از یونسکو نه‌تنها سرمایه‌گذاری در آینده مشترک بشریت است، بلکه تضمینی برای تداوم همکاری‌های چندجانبه در برابر چالش‌های جهانی به شمار می‌رود. عملکرد برجسته یونسکو در حوزه‌هایی مانند مبارزه با یهودستیزی و آموزش هولوکاست ـ که مورد تأیید نهادهای معتبر یهودی قرار گرفته ـ نشان‌دهنده توانایی این سازمان برای عمل فراتر از جنجال‌های سیاسی است.
نظرها
نظری وجود ندارد.