اختلال گسترده در تلویزیون‌های اسنوا و دوو: مشکل فنی یا اختلاف تجاری؟

تلویزیون‌های هوشمند برندهای اسنوا و دوو در ایران از تاریخ ۲۹ تیر ۱۴۰۴ (ژوئیه ۲۰۲۵) به‌طور گسترده از کار افتادند. کاربران گزارش داده‌اند که این تلویزیون‌ها پس از نمایش پیامی درباره به‌روزرسانی سیستم یا فریمور، دیگر روشن نمی‌شوند و امکان بازگشت به تنظیمات کارخانه وجود ندارد. اغلب دستگاه‌ها بوت نمی‌شوند یا تنها لوگوی برند را نمایش می‌دهند و واکنش دیگری نشان نمی‌دهند. دو روایت اصلی در رسانه‌ها موجود است:

۱. اختلال فنی یا بدافزار:

برخی گزارش‌ها و بیانیه شرکت انتخاب (توزیع‌کننده اصلی این تلویزیون‌ها) اعلام کرده‌اند که مشکل «فنی» است و ظرف ۲۴ تا ۷۲ ساعت رفع خواهد شد. همچنین گزارش‌هایی درباره آلودگی تلویزیون‌های متصل به اینترنت به بدافزار و احتمال هک شدن مطرح شده است.

۲. مشکلات تجاری:

ظاهراً شرکت ایرانی «گروه انتخاب» به تعهدات مالی خود در قبال تولیدکننده چینی تلویزیون‌ها عمل نکرده است. شرکت چینی با ارسال به‌روزرسانی اجباری یا بدافزار، دسترسی به تلویزیون‌ها در ایران را مختل کرده تا شریک ایرانی را تحت فشار قرار دهد. برخی منابع مدعی‌اند تلاش شرکت انتخاب برای قطع ارتباط با سرورهای به‌روزرسانی در چین، با کمک وزارت ارتباطات، ناموفق بوده است.

شرکت انتخاب (توزیع‌کننده) تنها به مشکل فنی اشاره کرده. همچنین، شایعات مربوط به هک یا خرابکاری عمدی از سوی شریک چینی هنوز به طور رسمی تأیید یا تکذیب نشده و هر دو سناریو در رسانه‌ها مطرح است.

دو طرف چینی و ایرانی

شرکت چینی KTC، تأسیس‌شده در سال ۱۹۹۵ در شنژن، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نمایشگر در چین است. این شرکت در طراحی و تولید تلویزیون‌های هوشمند، مانیتور، تبلت و پنل‌های صنعتی فعالیت می‌کند و به‌عنوان تأمین‌کننده تجهیزات اصلی ( OEM) برای برندهای جهانی شناخته می‌شود. KTC با بیش از ۸۰۰۰ کارمند و ظرفیت تولید سالانه بیش از ۱۲ میلیون دستگاه، در تولید نمایشگرهای LCD، LED، OLED و فناوری‌های ۴K و ۸K تخصص دارد. این شرکت با تیم تحقیق و توسعه‌ای با بیش از ۱۰۰۰ نفر و پارک‌های صنعتی در شنژن و هویژو، اخیراً محصولات خود را با برند اختصاصی، به‌ویژه در حوزه مانیتورهای گیمینگ، عرضه کرده است. KTC از مارس ۲۰۲۲ در بورس شنژن پذیرفته شده و یکی از برترین صادرکنندگان نمایشگرهای هوشمند در چین است.

گروه صنعتی انتخاب، بزرگ‌ترین مجموعه تولیدکننده لوازم خانگی در ایران، فعالیت خود را در سال ۱۳۷۹ با تأسیس شرکت «حایرآسا» آغاز کرد و پس از توسعه محصولات و تغییر ساختار، به «گروه صنعتی انتخاب الکترونیک آرمان» تغییر نام یافت. این گروه با بیش از ۱۲ شرکت زیرمجموعه و برندهای مطرحی نظیر اسنوا، دوو، تکنوگاز و بست، در زمینه تولید انواع لوازم خانگی، ارائه خدمات پس از فروش، فروش و لجستیک در سطح کشور فعالیت می‌کند. مالکیت و مدیریت این گروه عمدتاً متعلق به خانواده دیانی، به‌ویژه محمدرضا دیانی است که از ابتدای تأسیس، مدیریت اجرایی و توسعه گروه را بر عهده داشته‌ و در برخی رسانه‌ها از او به عنوان پنجمین فرد ثروتمند ایران نام برده‌اند. این مجموعه با زنجیره کامل ارزش، برنامه گسترده بومی‌سازی فناوری و سرمایه‌گذاری‌های تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور، نقش پررنگی در بازار لوازم خانگی ایران ایفا می‌کند.

در منابع رسمی و عمومی، ارتباط مستقیم و مستند میان محمدرضا دیانی (مالک گروه صنعتی انتخاب) با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا سازمان بسیج مستضعفین وجود ندارد، اما نزدیکی و همسویی او با ساختار قدرت و نهادهای حاکمیتی جمهوری اسلامی یک امر لازم و بدیهی برای چنین انحصاری‌ست. با توجه به دامنه گسترده فعالیت اقتصادی گروه انتخاب و دریافت برخی انحصارات بازار به‌ویژه پس از ممنوعیت واردات لوازم خانگی کره‌ای، این سطح نفوذ بدون اتکای مستقیم یا غیرمستقیم به سپاه و ساختار امنیتی سیاسی جمهوری اسلامی غیرمحتمل است.

در رسانه‌های داخلی و گفتگوهای عمومی، از دیانی به عنوان کارآفرین بسیجی نیز نام برده شده و او در برخی برنامه‌های رسانه‌ای بسیج شرکت داشته است. این اصطلاح معمولاً برای مدیرانی با نزدیکی فکری یا اجرایی به شبکه بسیج و بدنه حاکمیتی استفاده می‌شود، اما الزاماً به معنای داشتن مسئولیت رسمی در این تشکل نیست.

تحلیل دلایل اختلال

نکات مهم:

- این اختلال فقط تلویزیون‌هایی را شامل شده که به اینترنت متصل بوده‌اند.

-پشتیبانی شرکت انتخاب در بسیاری موارد پاسخگو نبوده و برخی شماره‌های گارانتی از دسترس خارج شده است.

-توصیه‌های غیررسمی برای قطع دسترسی تلویزیون به اینترنت یا تلاش برای ریست کارخانه منتشر شده، اما بیشتر این روش‌ها موفقیت‌آمیز نبوده‌اند.

گروه صنعتی انتخاب در بیانیه‌های رسمی خود (منتشرشده در ۷ تا ۹ مرداد ۱۴۰۴) اعلام کرده است که اختلال اخیر در عملکرد تلویزیون‌های اسنوا و دوو ناشی از «ناهماهنگی در زیرساخت‌های ارتباطی» بوده و هیچ‌گونه نقص سخت‌افزاری یا کیفی در دستگاه‌ها وجود ندارد.

طبق این بیانیه، تیم‌های فنی در حال رفع این مشکل هستند و انتظار می‌رود ظرف ۴۸ ساعت آینده اختلال به‌طور کامل برطرف شود. پس از رفع مشکل، به‌روزرسانی نرم‌افزاری رایگان و پشتیبانی فنی از طریق شماره تماس ۱۶۹۹ در دسترس کاربران قرار خواهد گرفت.

گروه انتخاب به کاربران توصیه کرده است تا اطلاع ثانوی از اتصال تلویزیون به اینترنت و استفاده از قابلیت‌های هوشمند خودداری کنند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.

این بیانیه تأیید می‌کند که مشکل صرفاً فنی بوده و گروه انتخاب متعهد به حل سریع آن و ارائه پشتیبانی لازم به کاربران است.

این بیانیه در حالی که به‌طور مستقیم به اختلاف با KTC اشاره نکرده، اما تأکید بر «مشکل فنی محض» ممکن است نشان‌دهنده تلاش برای کاهش تنش با شریک چینی باشد و فرضیه خرابکاری عمدی را تضعیف کند، هرچند با توجه به گستردگی اختلال که تنها با قطع کامل یا دستکاری سرورهای مرکزی محقق می‌شد، نیاز به شواهد فنی بیشتری دارد. همچنین، زمان‌بندی ۴۸ ساعته برای رفع مشکل ممکن است حاکی از توافق فوری بین دو طرف بر سر پرداخت بدهی یا بازگرداندن دسترسی به سرورها باشد، به‌طوری که روایت رسمی «مشکل ارتباطی» صورتی دیپلماتیک از حل اختلاف مالی تلقی شود.

از نظر فنی، تعریف مبهم «ناهماهنگی زیرساختی» ابهاماتی ایجاد می‌کند، از جمله اینکه آیا این عبارت به قطع ارتباط با سرورهای KTC در چین اشاره دارد یا خطای داخلی در سرورهای گروه انتخاب، برای مثال در پی مهاجرت به لانچر بومی. در هر دو حالت، این توضیح نمی‌دهد که چرا حتی ریست کارخانه نیز مؤثر نبوده، مگر اینکه فریمور دستگاه‌ها به‌صورت ساختاری به سرورهای خارجی وابسته باشد. علاوه بر این، توصیه به قطع اینترنت اگرچه موقتاً از دریافت دستورات مخرب جلوگیری می‌کند، اما اگر مشکل صرفاً «ناهماهنگی ارتباطی» بود، چرا دستگاه‌های آفلاین نیز دچار اختلال بوت شده‌اند؟ این تناقض نشان می‌دهد احتمالاً به‌روزرسانی قبلی حاوی کدهای قفل‌کننده بوده است.

از منظر پیامدهای حقوقی و اعتباری، تعهد گروه انتخاب به ارائه به‌روزرسانی رایگان می‌تواند تلاشی برای بازگرداندن اعتماد مصرف‌کنندگان باشد، اما اگر مشکل واقعاً فنی محض بود، چرا پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از آن انجام نشده بود؟ همچنین، پتانسیل شکایت جمعی وجود دارد، به‌ویژه اگر کاربران بتوانند ثابت کنند اختلال ناشی از غفلت فنی گروه انتخاب، مانند عدم تست سرورهای جایگزین پیش از قطعی، بوده و این شرکت ممکن است با چالش‌های حقوقی مواجه شود.

در سناریوهای محتمل پس از بیانیه، حل موقت با بازگشت به زیرساخت KTC می‌تواند مطرح باشد، که در این صورت آسیب‌پذیری آینده را کاهش نمی‌دهد. گزینه دیگر راه‌اندازی زیرساخت مستقل است که در صورت موفقیت، می‌تواند الگویی برای کاهش وابستگی به فناوری خارجی باشد، اما زمان‌بندی ۴۸ ساعته برای چنین کاری غیرواقع‌بینانه به نظر می‌رسد.

در مجموع و با توجه به ابهامات یاد شده به نظر می‌رسد که مشکل ترکیبی از چندین عامل است:

تلویزیون‌های هوشمند به دلیل اتصال دائمی به اینترنت و وابستگی به سرویس‌های ابری، از نظر فنی در معرض کنترل از راه دور توسط سازنده یا ارائه‌دهنده خدمات هستند. یکی از متداول‌ترین روش‌ها، ارسال به‌روزرسانی‌های اجباری (OTA) است که می‌تواند حاوی کدهای مخرب یا تنظیمات قفل‌کننده باشد. برخی سازندگان در صورت اختلافات مالی یا قراردادی، ممکن است با یک آپدیت معیوب، عملکرد دستگاه‌ها را مختل کنند یا حتی آن‌ها را به‌طور کامل غیرفعال نمایند. این مکانیسم به‌ویژه در سیستم‌های مبتنی بر سرورهای احراز هویت مشهود است که دستگاه‌ها برای ادامه کار نیاز به ارتباط مداوم با زیرساخت شرکت سازنده دارند.

روش دیگر فعال‌سازی قابلیت Kill Switch است که در بسیاری از دستگاه‌های هوشمند به صورت پنهان وجود دارد. این قابلیت به شرکت‌ها اجازه می‌دهد در مواردی مانند سرقت، نقض قرارداد یا بدهی مالی، دستگاه‌ها را از راه دور قفل کنند. در چنین حالتی، تلویزیون یا با قطع ارتباط از سرورهای مرکزی از کار می‌افتد، یا پیام خطایی نمایش می‌دهد که استفاده از آن را غیرممکن می‌سازد. حتی برخی سیستم‌ها می‌توانند به‌صورت انتخابی بخش‌هایی مانند اپلیکیشن‌ها، قابلیت‌های هوشمند یا کل سیستم‌عامل را غیرفعال کنند که این امر وابستگی کاربران به پشتیبانی فنی شرکت را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این، حملات سایبری یا سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های امنیتی نیز می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد تلویزیون‌ها شود. اگر سازنده محافظت‌های لازم را انجام ندهد، هکرها یا حتی رقبا می‌توانند با نفوذ به سرورهای مرکزی یا دستگاه‌های کاربران، کنترل آن‌ها را در دست بگیرند. نمونه‌هایی مانند تزریق بدافزار، تغییر DNS یا مسدودسازی IP سرورهای احراز هویت از این دست هستند. برای کاهش چنین ریسک‌هایی، کاربران می‌توانند اتصال اینترنت دستگاه را محدود کنند، از فایروال استفاده نمایند یا سیستم‌عامل‌های متن‌باز را جایگزین سیستم‌های انحصاری سازنده کنند.

از روترهای آمریکا تا تلویزیون‌های ایران

در آمریکا، حملات سایبری متعددی به روترهای اینترنتی رخ داده است. یکی از جدی‌ترین موارد در اکتبر ۲۰۲۳ رخ داد، زمانی که بیش از ۶۰۰ هزار روتر در ایالت‌های میانی غربی هدف حمله‌ای گسترده قرار گرفتند. هکرها با ارسال به‌روزرسانی مخرب، بخش‌های حیاتی کد عملیاتی روترها را پاک کردند که منجر به قطع دسترسی به اینترنت از ۳ تا ۵ آبان همان سال شد. این حمله حتی خدمات حیاتی در مناطق روستایی و مراکز بهداشتی را مختل کرد و به‌عنوان یکی از شدیدترین حملات سایبری علیه زیرساخت‌های مخابراتی آمریکا شناخته شد. منشأ هکرها همچنان ناشناخته است، اما روش نفوذ آن‌ها استفاده از به‌روزرسانی‌های مخرب بود که شناسایی را دشوار می‌کرد.

در سال ۲۰۲۵، گزارش‌ها نشان می‌دهد که هزاران روتر شرکت ASUS در آمریکا به دلیل یک مشکل امنیتی (با کد CVE-2023-39780) در خطر هک شدن هستند. هکرها با امتحان کردن رمزهای مختلف و دور زدن سیستم‌های امنیتی، توانسته‌اند برنامه‌های مخفی (بکدور) روی روترها نصب کنند که حتی با به‌روزرسانی نرم‌افزار هم پاک نمی‌شوند. این حملات ممکن است برای ایجاد شبکه‌ای از روترهای هک‌شده (بات‌نت) باشد، ولی هنوز مشخص نیست چه کسانی پشت این ماجرا هستند.

هر دو مورد حملات سایبری به روترهای آمریکا و تلویزیون‌های ایران از الگویی مشابه بهره می‌برند: سوءاستفاده از به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری یا آسیب‌پذیری‌های امنیتی برای غیرفعال‌سازی دستگاه‌ها از راه دور. در حمله به روترهای آمریکا، هکرها با تزریق کدهای مخرب، بخش‌هایی از حافظه دستگاه‌ها را پاک کردند، در حالی که در ایران، به‌روزرسانی مشکوک (احتمالاً از سوی تأمین‌کننده چینی KTC) منجر به قفل شدن سیستم تلویزیون‌ها شد.

تفاوت اصلی در انگیزه این حملات است: در آمریکا، هدف اغلب خرابکاری یا ایجاد شبکه‌های بات‌نت بوده، اما در ایران، شواهد به اختلافات مالی و تجاری بین گروه صنعتی انتخاب و KTC اشاره دارد. با این حال، هر دو نمونه آسیب‌پذیری دستگاه‌های متصل به اینترنت در برابر دستکاری از راه دور را نشان می‌دهند، چه از سوی هکرهای مستقل، بازیگران دولتی یا تأمین‌کنندگان تجاری. این موارد بر ضرورت تقویت استقلال نرم‌افزاری و امنیت سایبری در زنجیره تأمین فناوری تأکید می‌کنند.

پیامدهای حقوقی محتمل، ابعاد ژئوپلیتیک و تحریم‌ها

این اختلال گسترده ممکن است پیامدهای حقوقی جدی برای هر دو طرف داشته باشد: از نظر حقوق مصرف‌کننده، کاربران ایرانی می‌توانند با استناد به نقض تعهدات قراردادی (عدم ارائه خدمات پایدار) علیه گروه انتخاب طرح دعوی کنند، مگر اینکه شرکت ثابت کند اختلال خارج از کنترل‌اش بوده است. از منظر حقوق تجارت بین‌الملل، اگر ثابت شود KTC عمداً دستگاه‌ها را غیرفعال کرده، این اقدام ممکن است نقض شرایط قرارداد OEM و  قوانین ضد رقابت ناعادلانه محسوب شود، اما اثبات آن نیاز به بررسی اسناد محرمانه قرارداد دارد. در بعد اعتباری، گروه انتخاب با کاهش اعتماد مشتریان و آسیب به برندهای اسنوا/دوو مواجه می‌شود، درحالی که KTC نیز ممکن است در بازارهای بین‌المللی به عنوان تأمین‌کننده‌ای غیرقابل اعتماد شناخته شود، به ویژه اگر روایت اختلاف مالی تأیید گردد. همچنین، این رویداد می‌تواند بهانه‌ای برای تنظیم مقررات سخت‌گیرانه‌تر دولت ایران بر واردات فناوری‌های وابسته به سرورهای خارجی تبدیل شود.

این رویداد در چارچوب تنش‌های ژئوپلیتیک و تحریم‌های بین‌المللی هم قابل مطالعه است: شرکت چینی KTC ممکن است تحت فشار مستقیم یا غیرمستقیم نهادهای نظارتی چین یا تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار گرفته باشد تا همکاری خود با ایران را محدود کند، به‌ویژه با توجه به جایگاه گروه انتخاب به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار لوازم خانگی ایران که برخی گزارش‌ها از ارتباط آن با نهادهای حاکمیتی حکایت دارند. از سوی دیگر، تلاش گروه انتخاب برای توسعه «لانچر بومی» نشان‌دهنده استراتژی کاهش وابستگی به فناوری خارجی است، اما شکست این طرح و گستردگی اختلال نشان می‌دهد که وابستگی به هسته نرم‌افزاری و زیرساخت‌های KTC بسیار عمیق‌تر از سطح واسط کاربری بوده است. این بحران در هر حال زنگ خطری برای سایر شرکت‌های ایرانی وابسته به فناوری خارجی‌ست.