جرثقیل غول‌پیکر، تهدیدی برای میراث قاجاری شیراز
نادر افراسیابی ـ بیش از یک سال است که جرثقیل عظیم‌الجثه‌ای در قلب بافت تاریخی شیراز، در نزدیکی خانه صدرایی (خانه زیبا)، بنای ثبت‌شده ملی دوره قاجار، فعال است. با وجود اعتراضات مکرر مالک و اخطارهای میراث‌فرهنگی، ضعف نظارت و مجوزهای متناقض، این سازه فلزی را همچنان در آسمان آثار تاریخی شهر نگه داشته و زنگ خطر تخریب میراث فرهنگی را به صدا درآورده است.
نادر افراسیابی
در کشاکش با جرثقیل. خانه صدرایی در شیراز. عکس: ایلنا
یک سال از نصب یک جرثقیل عمودی عظیم‌الجثه در بافت تاریخی شیراز و کنار خانه ثبت ملی شده صدرایی (خانه زیبا) گذشته است و با آن که مالک این بنای تاریخی بارها به مسئولان شهری و میراث‌فرهنگی شیراز نسبت به خطر فعالیت این سازه فلزی سنگین در کنار خانه تاریخی خود اعتراض کرده، اما اعتراضات او نتیجه بخش‌نبوده است.
خانه صدرایی، که با نام «خانه زیبا» نیز شناخته می‌شود، یکی از خانه‌های تاریخی ارزشمند شیراز است که به دوره قاجار تعلق دارد. این بنا به‌دلیل معماری منحصربه‌فرد و قدمت تاریخی‌اش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. خانه صدرایی در شیراز، پشت مدرسه خان، کوچه شهید خلوصی، پلاک ۱ واقع شده و در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۷۲۷ به ثبت ملی رسیده است.
ویژگی‌های معماری و اهمیت فرهنگی خانه صدرایی سبب شده است که پس از خریداری و مرمت، توجه ویژه‌ای به حفاظت از آن صورت گیرد. این خانه ابتدا به نام مالک پیشین خود (صدرایی) شناخته می‌شد و پس از مرمت به «خانه زیبا» تغییر نام یافت، اما در متون و منابع تاریخی هر دو نام به کار می‌رود.
امروزه خانه صدرایی (خانه زیبا) به‌عنوان یکی از نمونه‌های برجسته معماری دوره قاجار و نمادی از میراث سنتی شیراز شناخته می‌شود و به‌دلیل ارزش تاریخی و فرهنگی، همچنان مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی قرار دارد.
پاییز گذشته، مالک هتل بوتیک «زیبا» در شیراز، نگران از ساخت‌وساز در نزدیکی خانه تاریخی ثبت‌شده‌اش، به کلانتری، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و دیگر نهادها اطلاع داد تا مانع نصب جرثقیل عظیم در حریم این بنا و دیگر آثار تاریخی شود. اما تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند و جرثقیل وارد بافت تاریخی شیراز شد.
متولیان میراث‌فرهنگی فارس، با وجود بازدیدهای مکرر و صدور چند اخطار، نتوانستند مانع فعالیت ساخت‌وساز و چرخش جرثقیل در آسمان خانه‌های تاریخی شوند. مشخص نیست چگونه این جرثقیل غول‌پیکر با وجود ضوابط سختگیرانه میراث‌فرهنگی، از کوچه‌های تنگ بافت تاریخی عبور کرده و حتی تا بالای بازار مشیر پیش رفته است.
در کشاکش با جرثقیل
به گزارش خبرگزاری کار ایران (ایلنا) اقدس شریفی، مالک هتل بوتیک «زیبا» که خانه‌ای تاریخی و متروکه در شیراز را به هتلی زیبا تبدیل کرده، بیش از یک سال است که برای حفاظت از این بنا و دیگر آثار تاریخی مانند خانه حوض، خاتم و بازار مشیر در برابر تهدید یک جرثقیل عظیم‌الجثه در بافت تاریخی شیراز مبارزه می‌کند. شریفی به ایلنا گفت: «اولین شکایتم در ۱۳/۶/۱۴۰۳ بود، وقتی دستگاه‌های بزرگ با تاورکرین و کامیون‌ها به پشت خانه‌ام هجوم آوردند و دیوارهای آینه‌کاری از شدت لرزش می‌لرزیدند.» او افزود که با وجود ممنوعیت لرزش در بافت تاریخی طبق قانون مصوب ۱۳۰۶، میراث‌فرهنگی مجوز ورود جرثقیل را صادر کرد، زیرا در پاسخ به استعلام شهرداری، فعالیت آن را بلامانع دانست.
پس از نصب جرثقیل، شریفی به مراجع انتظامی و استانداری شکایت کرد. در نتیجه، میراث‌فرهنگی موضع خود را تغییر داد و با ارسال نامه به شهرداری، فعالیت ساخت‌وساز متوقف شد. در بازدید ۱۲/۲/۱۴۰۴، مدیران شهری و میراث‌فرهنگی، از جمله مدیرکل دفتر فنی، معاون گردشگری و شهرداران منطقه، با چرخش جرثقیل بالای بناهای تاریخی مانند سرای مشیر و هتل زیبا مخالفت کردند. در جلسه ۲۲/۲/۱۴۰۴ در استانداری، همه مدیران صورت‌جلسه کردند که جرثقیل باید جمع شود، اما سازنده با تمسخر گفت: «همه مسئولان جلسه می‌گذارند، اما تاورکرین کار خود را انجام می‌دهد!»
با وجود ابلاغ صورت‌جلسه در هفته گذشته، تا ۱۰ مرداد ۱۴۰۴، جرثقیل همچنان فعال است. شریفی می‌گوید: «نه اداره تخلفات شهرداری و نه یگان حفاظت میراث‌فرهنگی کمک کردند. سازنده در برابر مأموران در را باز نمی‌کند و پس از توقف موقت، کار را از سر می‌گیرد.» او همچنین از صدور مجوز برای سازنده‌ای انتقاد کرد که پیش از دریافت مجوز، گودبرداری انجام داده و بناهای کوچک را تخریب کرده است.
شریفی با انتقاد از تناقض در سیاست‌های میراث‌فرهنگی و شهری، گفت: «مسئولان از جذب سرمایه‌گذار صحبت می‌کنند، اما سرمایه‌گذاری که تمام دارایی‌اش را در بافت تاریخی گذاشته، به‌دلیل سودجویی برخی تهدید می‌شود.»
فساد ساختاری و حفاظت از میراث فرهنگی
چالش اصلی اما تضاد میان توسعه شهری و حفاظت از میراث فرهنگی است. از یک سو، مالک خانه تاریخی صدرایی و نهادهای میراث‌فرهنگی بر رعایت قوانین حفاظتی، مانند ممنوعیت لرزش و ساخت‌وساز در بافت تاریخی، تأکید دارند؛ اما از سوی دیگر، سازندگان با سوءاستفاده از مجوزهای متناقض شهرداری و ضعف نظارت میراث‌فرهنگی، به فعالیت جرثقیل و عملیات عمرانی در حریم این بنا ادامه می‌دهند. این تناقض نه‌تنها خانه‌های ثبت‌شده ملی را تهدید می‌کند، بلکه نشان‌دهنده ناکارآمدی نظام اداری در اجرای قوانین موجود است.
قاعدتا در یک نظام قانونمند برای حل چنین بحران‌هایی، هماهنگی فوری میان نهادهای بالادستی مانند استانداری، دادستانی و میراث‌فرهنگی ضروری است. جمع‌آوری جرثقیل، ابطال مجوزهای غیرقانونی و تشکیل کارگروه ویژه نظارتی می‌تواند مانع تخریب بیشتر شود. همچنین، بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌ها و افکار عمومی برای فشار بر مسئولان، همراه با اعمال جریمه‌های سنگین برای متخلفان، می‌تواند به‌عنوان راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت، تعادل میان توسعه و حفاظت از میراث تاریخی را بازگرداند. اما در یک نظام دزدسالار مانند جمهوری اسلامی، حل چالش‌هایی مانند نابودی میراث فرهنگی بسیار پیچیده است، زیرا فساد ساختاری و زدوبند میان مقامات و سرمایه‌گذاران فرصت‌طلب، اجرای قوانین را بی‌اثر می‌کند. در این سیستم، منافع شخصی و رشوه‌خواری بر منافع عمومی غلبه دارد و نهادهای نظارتی، مانند میراث‌فرهنگی یا شهرداری، یا ناتوان هستند یا خود بخشی از شبکه فسادند. بنابراین، حتی اقدامات قانونی، مانند شکایت به مراجع قضایی، اغلب به‌دلیل نفوذ مافیای مالی-اداری بی‌نتیجه می‌ماند.
راه مقابله در چنین شرایطی، اتکا به فشار اجتماعی و افشاگری سیستماتیک است. مستندسازی و انتشار گسترده تخلفات، از طریق رسانه‌های مستقل، شبکه‌های اجتماعی یا کمپین‌های بین‌المللی، می‌تواند هزینه سکوت یا همدستی مسئولان را افزایش دهد. همچنین، ائتلاف با نهادهای مدنی، هنرمندان و کنشگران حقوق شهری برای اعتراضات جمعی، مانند تحصن یا دادخواهی عمومی، می‌تواند نظام دزدسالار را تحت فشار قرار دهد. در نهایت، تنها با شفافیت و بسیج مردمی می‌توان فساد سازمان‌یافته را به چالش کشید.
پیش‌تر، در اعتراض مدنی بی‌سابقه، قطعه موسیقی راک در خانه زیبا با پس‌زمینه جرثقیل ضبط شد تا به زبان هنر به تخریب آثار تاریخی اعتراض شود.
نظرها
نظری وجود ندارد.