بازتاب دیدار در آلاسکا

از زمان دیدار رئیسان جمهوری روسیه و آمریکا در آلاسکا و مذاکره‌شان بر سر اوکراین، این دیدار و پیامدهای آن موضوع ثابت گزارش‌ها و تفیسرهای سیاسی رسانه‌های بین‌المللی است. اکثر تفسیرهای شاخص، در مورد ارزیابی از نتایج دیدار سه ساعته در آلاسکا محتاط هستند. گرایش عمومی این است که تعریف و تمجیدهای پوتین و ترامپ از گفت‌وگویشان را جدی نگیرند و کل ماجرا را صحنه‌آرایی‌ای بدانند که بایست منتظر ایستاد و دید پرده اصلی نمایش کی آغاز می‌شود.

اختلاف‌های اساسی پا برجا هستند. پوتین شرط پایان جنگ را عقب‌نشینی اوکراین از شرق این کشور گذاشته، در حالی که زلنسکی و متحدانش آن را غیرقابل‌قبول می‌دانند. ترامپ نیز به‌جای تمرکز بر آتش‌بس فوری، به دنبال یک توافق جامع است که از نظر اروپاییان در عمل دست بالای بیشتری به روسیه می‌دهد. در این میان، تنها روزنه امید از دید کی‌یف وعده مبهم آمریکا برای مشارکت در تضمین‌های امنیتی اوکراین است. آینده مذاکرات به دیدار پیش‌روی زلنسکی با ترامپ در واشنگتن و میزان همراهی رهبران اروپایی در این روند گره خورده است.

نگرانی در اروپا

نشست اخیر میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در آلاسکا، موجی از نگرانی و ابهام در اروپا و اوکراین به‌راه انداخته است. صبح زود شنبه (۱۶ اوت)، رهبران اروپایی در تماس تلفنی با ترامپ منتظر توضیحات او از گفت‌وگوهایش با پوتین بودند. فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، به همراه دیگر همتایان اروپایی از ساعت‌ها قبل آماده تماس بودند تا بدانند رئیس‌جمهور آمریکا چه مسیری برای آینده جنگ ترسیم کرده است.

تصویرهای منتشر شده از آلاسکا – حرکات دوستانه میان دو رهبر و لحن خوش‌بینانه ترامپ – نگرانی‌ها را بیشتر کرد. در گزارش تلفنی، ترامپ به جای تأکید بر آتش‌بس فوری و بدون قید و شرط (خواسته اصلی اروپا)، از طرحی برای دستیابی به یک «توافق جامع» با پوتین سخن گفت. این تغییر موضع، به باور دیپلمات‌های اروپایی، امتیاز بزرگی به روسیه می‌دهد؛ چرا که روند توافق جامع زمان‌بر است و این فرصت را به ارتش روسیه می‌دهد تا حملات خود در جبهه شرق اوکراین را تشدید کند.

شرط اصلی پوتین

رسانه‌های مختلفی گزارش کرده‌اند که پوتین در نشست آلاسکا شرط پایان جنگ را عقب‌نشینی کامل اوکراین از مناطق دونتسک و لوهانسک عنوان کرده است. در حالی که لوهانسک تقریباً در کنترل کامل روسیه است، اوکراین همچنان بخش‌های مهمی از دونتسک از جمله کراماتورسک و اسلاویانسک را در اختیار دارد. پوتین پیشنهاد داده که در ازای این عقب‌نشینی، خطوط جبهه در مناطق جنوبی خرسون و زاپوریژیا ثابت شود و روسیه از پیشروی بیشتر خودداری کند.

رویترز در این مورد نوشته:

سفر زلنسکی به واشنگتن

اروپایی‌ها در بیانیه مشترکی که پیش از تماس ترامپ آماده شده بود، تلاش کردند لحنی مثبت داشته باشند و از تلاش‌های او برای صلح قدردانی کنند، اما به‌طور ضمنی هشدار دادند که صلح بدون مشارکت فعال زلنسکی و بدون آزادی عمل ارتش اوکراین بی‌معنی است. آنان همچنین تأکید کردند که هیچ توافقی نباید مانع پیوستن احتمالی اوکراین به اتحادیه اروپا یا ناتو شود. با این وجود، دیپلمات‌های اروپایی اذعان دارند که چارچوب توافق اولیه ترامپ و پوتین دیگر قابل تغییر نیست و هدف کنونی فقط جلوگیری از امتیازات بیشتر به روسیه است.

زلنسکی پس از تماس تلفنی یک‌ساعته با ترامپ اعلام کرد روز دوشنبه، ۱۷ اوت، به واشنگتن سفر خواهد کرد تا جزئیات گفت‌وگوهای آلاسکا را بشنود. این دیدار، نخستین بازگشت او به کاخ سفید پس از اختلافات پرتنش با ترامپ و معاونش جی‌دی ونس در فوریه خواهد بود. منابع آگاه می‌گویند ترامپ به دنبال یک «توافق سریع به هر قیمتی» است؛ مسیری که خطر فشار بر اوکراین برای پذیرش امتیازات دردناک را افزایش می‌دهد.

آینده نامعلوم مذاکرات

اروپا و اوکراین اکنون در برابر شرایطی پیچیده قرار دارند. از یک سو، ترامپ به دنبال توافقی سریع است و احتمالاً از زلنسکی خواهد خواست «قرص‌های تلخی» را قورت دهد. از سوی دیگر، مسکو تمایلی به تسریع روند ندارد و حتی مشاور ارشد پوتین هرگونه برنامه برای دیدار زودهنگام او و زلنسکی را تکذیب کرده است.

اروپایی‌ها بیم آن دارند که ترامپ بدون اعمال فشار واقعی بر مسکو، بیش از حد به مواضع روسیه نزدیک شود. عقب‌نشینی اخیر او از تهدید به تحریم‌های ثانویه علیه خریداران نفت و گاز روسیه نیز این نگرانی را تشدید کرده است.

تأثیر بر نگاه اروپاییان به ایران

قابل بحث است که مذاکراتی که بر سر جنگ اوکراین جاری شده، چه تأثیری بر پرونده‌‌ای که در غرب برای ایران گشوده‌اند دارد. موضوع به ویژه از نظر مسئله‌ مبرم به راه انداختن مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) از سوی سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا قابل بررسی است. این مکانیسم ممکن است منجر به بازگشت تحریم‌های بین المللی علیه ایران شود،.

مبنا را می‌توان این فرض گذاشت: اگر اتحاد اروپاییان با آمریکا تقویت شود، امکان افزودن بر فشار تحریمی بر ایران از سوی اروپا تقویت می‌شود. اما اگر اختلاف آنها با آمریکا تشدید شود، ممکن است در برخورد با ایران کمتر از موضع آمریکا و اسرائیل پشتیبانی کنند و خود مستقلانه تصمیم بگیرند. از این نظر نگاه اروپیان به موضوع آمریکا در قبال جنگ اوکراین و رابطه با روسیه، بر برنامه‌ آنها در قبال ایران هم تأثیرگذار است.

در ایران هنوز سخن خاصی از مقامات در این باره شنیده نشده است. تفسیری در این باره را در روزنامه «دنیای اقتصاد» می‌بیینیم. این رونامه امروز (یکشنبه، ۲۶ مرداد) گزارشی منتشر کرده با عنوان: آیا «راه "اسنپ بک" از اوکراین می گذرد؟»

گزارش این گونه آغاز می‌شود:

به دنبال این مقدمه‌چینی این پرسش مطرح می‌شود:

گزارش از این زاویه به بررسی این موضوع نزدیک شده است:

دنیای اقتصاد در ادامه از قول «علیرضا ثمودی، کارشناس مسائل بین الملل» نقل کرده که حتی اگر بر سر اوکراین توافقی هم حاصل شود، آن توافق «ارتباط چندانی به پرونده ایران و غرب ندارد.» به نظر این کارشناس: