اعتراضات همدان: نظامی‌سازی دانشگاه با بورسیه «حشد الشعبی»

بر اساس اطلاعاتی که رادیو زمانه به دست آورده، در گروه‌هایی که دانشجویان برای تبادل اطلاعات مربوط به واحدهای درسی و نحوه برگزاری امتحانات و مسائل دیگری از این دست دایر می‌کنند، عده‌ای از دانشجویان عراقی هم حضور داشتند. ظاهراً کار وقتی بالا گرفت که این گروه از دانشجویان که گفته می‌شود وابسته به گروه‌ حشد الشعبی‌اند، شماره تلفن دختران دانشجو را به دست آوردند و برای آن‌ها پیام‌هایی فرستادند مبنی بر اینکه مایل‌اند آن‌ها را صیغه کنند. (طبعاً ما نمی‌توانیم وابستگی دانشجویان عراقی در دانشگاه بوعلی سینای همدان به حشد الشعبی را تأیید کنیم، هرچند که نحوه پذیرش داتنشجویان عراقی در دانشگاه‌های ایران موید این موضوع است که در ادامه بدان اشاره خواهیم کرد.) دختران دانشجو به مسئولان دانشگاه شکایت برده بودند، اما مسئولان به این درخواست‌ها بی‌توجه ماندند تا اینکه خانواده‌ها به موضوع ورود کردند. این ماجرا که در رسانه‌‌های داخلی از آن به عنوان «تعرض» یاد شده، سرآغاز اعتراضاتی است که دوشنبه گذشته در همدان آغاز شد و به زودی گسترش پیدا کرد تا آنجا که گروه‌هایی از مردم هم به دانشجویان پیوستند.

وعده‌های پیگیری و مطالبات فراتر از تعرض

خبرگزاری امنیتی فارس سه‌شنبه ۱۵ مهر گزارش کرده بود که در پی «مطرح شدن ادعایی مبنی بر تعرض برخی دانشجویان عراقی» در دانشگاه بوعلی همدان، جمعیتی بیش از ۲۰۰ نفر در مقابل در دانشگاه تجمع کردند. تجمع‌کنندگان شعارهایی مانند «حراست حراست حمایت»، «ایرانی، دانشجو می‌میرد ذلت نمی‌پذیرد» سر دادند.

بر اساس این گزارش مجید درویشی، فرماندار همدان در میان تجمع‌کنندگان حضور یافت و قول داد موضوع را بدون اغماض پیگیری کند و در صورت صحت ادعا ضمن برخورد، عوامل قصور‌کننده برکنار خواهند شد.

خبرگزاری رکنا ادعا کرد که در این میان وزارت علوم هیأت ویژه‌ای را هم برای بررسی موضوع به همدان اعزام کرده است. به این ترتیب خبرگزاری‌های حکومتی در تلاش‌اند ماجرا را در حد ایجاد مزاحمت و تعرض برای دختران فروبکاهند و در شبکه‌های اجتماعی هم با تکیه بر احساسات ناسیونالیستی بر عراقی بودن دانشجویان تأکید شده است. با این حال خواسته‌های دانشجویان بسیار فراتر از این مسائل است:

بر اساس بیانیه‌ای که دانشجویان در جریان تجمع روز دوشنبه منتشر کردند آن‌‌ها خواستار شفافیت مدیریت دانشگاه، پایان دادن به سانسور در فضای علمی و تضمین امنیت فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی دانشجویی هستند.

دانشجویان معترض علاوه بر این به وضوح درباره فشارهای امنیتی، محدودیت‌های متوجه تشکل‌های مستقل و دخالت‌های گسترده در امور دانشگاهی هشدار داده‌اند.

حسین سیمایی صراف، وزیر علوم ایران، شهریور گذشته در دیدار با حیدر عبدضهد، قائم‌مقام وزیر آموزش عالی عراق، از امضای تفاهم‌نامه‌ای برای اعطای بورس‌های تحصیلی به دانشجویان عراقی خبر داده و تأکید کرده بود که این «دانشجویان برگزیده» باید برای تحصیل به دانشگاه‌های برتر ایران مانند تهران، بهشتی و صنعتی شریف معرفی شوند، تا روابط آموزشی دو کشور تعمیق یابد. بیش از ۷۰ هزار دانشجوی عراقی در حال حاضر در ایران تحصیل می‌کنند.   

وزیر علوم جذب دانشجویان خارجی را «امر مقاومتی» توصیف کرد و شورای ویژه‌ای برای پیگیری آن تشکیل داد.

این توافق شامل پذیرش بدون کنکور اعضای حشد شعبی در رشته‌های مدیریتی دانشگاه تهران است.

مقاومت علیه نظامی‌سازی دانشگاه

فعالان دانشجویی دانشگاه تهران در بیانیه‌ای در تیر ۱۴۰۲، پذیرش نیروهای حشدالشعبی به‌عنوان دانشجو را به‌شدت محکوم کرده و اعلام کرده بودند که حضور هرگونه نیروی نظامی در دانشگاه چه در لباس رزم و چه در لباس درس را نپذیرفته و در برابر آن مقاومت خواهند کرد. آن‌ها تأکید کرده بودند که اجازه نمی‌دهند نام دانشگاه تهران با «حماقت‌ها و بلاهت‌های خودفروختگان طماع و مزدوران دربار» لکه‌دار شود.

دانشجویان دو سال پیش در بیانیه خود با انتقاد از سابقه دانشگاه به‌عنوان محلی برای حضور «به‌اصطلاح استادان وابسته و شبه‌نظامیان بسیج»، ورود نیروهای حشدالشعبی را «لشکرکشی به دانشگاه» توصیف کرده و یادآور شده بودند که مقامات با سرکوب، تعلیق و اخراج دانشجویان واقعی، دانشگاه را خالی کرده و حالا نیروهای عاریتی گروه‌های نظامی عراقی را جایگزین آن‌ها می‌کنند. آن‌ها نوشته بودند که دانشجویان به‌عنوان «صاحب‌خانه» در حبس و اخراج‌اند و با اشاره به فقدان عدالت آموزشی یادآوری کرده بودند که تهی‌دستان و زحمتکشان جامعه با موانعی چون آموزش کالایی، کنکور تجاری، سهمیه‌های سیاسی، حجاب یا فعالیت دانشجویی، از ورود یا ادامه تحصیل محروم می‌شوند.

بیانیه سپس با اشاره به مبارزات ملت ایران در قیام ژینا یادآوری کرده بود که بازپس‌گیری حقوق مدنی از مسیر تحصیل می‌گذرد و در دوراهی حذف و بقا، انفعال به معنای تلف شدن است؛ بنابراین، چاره‌ای جز ایستادگی و پیشروی نیست.

تلاش‌ها برای تقلیل‌ اعتراضات

با توجه به این بیانیه، اعتراضات دانشجویی در دانشگاه بوعلی سینای همدان در ظاهر واکنشی به یک حادثه خاص اخلاقی است، اما در باطن، نماد بی‌اعتمادی عمیق به سیاست‌های کلان آموزش عالی و مقاومتی در برابر نظامی‌سازی و نقض استقلال دانشگاه است.

این اعتراضات را می‌توان پاسخی مستقیم به برنامه‌های حکومت برای جایگزینی تدریجی دانشجویان منتقد با نیروهای وفادار دانست.

این طرح که در قالب بورسیه‌های «مقاومتی» برای گروه‌های شبه‌نظامی مانند حشدالشعبی اجرا می‌شود، با هدف درهم‌شکستن مقاومت دانشجویان از درون به اجرا درآمده است. بنابراین، خواسته برخورد با مزاحمان تنها جرقه‌ای بود که آتش اعتراض به سانسور، فشارهای امنیتی، و نبود عدالت آموزشی را شعله‌ور ساخت و نشان داد که دانشجویان، نه انفعال را می‌پذیرند و نه تن به حذف می‌دهند، بلکه ایستادگی برای بازپس‌گیری دانشگاه را در دستور کار خود قرار داده‌اند.

قطعاً فروکاستن این اعتراضات پیچیده به یک تقابل ساده‌ «ایرانی در برابر عراقی» یا یک ناسیونالیسم قومی نه تنها ماهیت ضداستبدادی اعتراضات را مخدوش می‌کند، بلکه صدای مطالبات گسترده‌تر را خفه می‌کند. بنابراین، هرگونه تقلیل‌گرایی، یک استراتژی انحرافی است که همبستگی اجتماعی را تضعیف و مبارزه برای دانشگاهی آزاد و مستقل را از مسیر اصلی خود منحرف می‌کند.