بحران سوخت در بلوچستان؛ بازاری که قواعد خود را می‌نویسد

مسئله بنزین در بلوچستان سال‌هاست که از چارچوب سیاست‌گذاری رسمی کشور خارج شده و به شکلی مستقل و متفاوت از سایر نقاط ایران عمل می‌کند. در حالی که قیمت رسمی بنزین در سراسر کشور مشخص است ـ ۱۵۰۰ تومان برای بنزین یارانه‌ای و ۳۰۰۰ تومان برای بنزین آزاد ـ در بلوچستان همین کالای حیاتی با نرخ‌هایی بین ۵۲۰ تا ۶۵۰ هزار تومان برای یک گالن ۲۰ لیتری فروخته می‌شود. این اختلاف نجومی، که گاهی به بیست برابر قیمت رسمی می‌رسد، تنها نشان‌دهنده گرانی نیست؛ بلکه نشانه‌ای آشکار از بحران ساختاری در نظام توزیع سوخت در این استان است.

در بلوچستان، دسترسی به بنزین نه یک امر روزمره و عادی، بلکه یک چالش دائمی است. کمبود جایگاه‌های سوخت، صف‌های طولانی، محدودیت سهمیه در برخی مناطق و فاصله زیاد روستاها از مراکز عرضه باعث شده است که مردم برای تأمین نیازهای اولیه حمل‌ونقل خود وابسته به بازار غیررسمی شوند. این بازار وقتی شکل می‌گیرد که عرضه رسمی پاسخ‌گوی تقاضا نباشد و نظارت کافی نیز وجود نداشته باشد؛ در چنین شرایطی، شبکه‌ای از واسطه‌ها و سودجویان عملاً جایگزین نظام توزیع دولتی می‌شود.

این شبکه غیررسمی نه‌تنها خلأ موجود را پر نمی‌کند، بلکه خود به عاملی برای تشدید بحران تبدیل شده است. با محدود نگه‌داشتن عرضه و تعیین قیمت‌های نجومی، این گروه‌ها بازار را در قبضه خود گرفته‌اند و بنزین را به کالایی کمیاب، لوکس و دور از دسترس تبدیل کرده‌اند. در حالی که در سایر استان‌های کشور، حتی در مناطق محروم، مردم همچنان بنزین را با همان نرخ رسمی دریافت می‌کنند، در بلوچستان شرایط به‌گونه‌ای است که بنزین یارانه‌ای اساساً در دسترس نیست و مردم عملاً از ابتدایی‌ترین حق خود محروم مانده‌اند.

در کنار این شرایط تلخ، سیاست‌های دولت برای افزایش قیمت بنزین نیز نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. مقامات طی ماه‌های اخیر بارها درباره مدل‌های جدید سهمیه‌بندی و احتمال افزایش قیمت سوخت سخن گفته‌اند. هرچند این سیاست‌ها ممکن است در سطح کشور واکنش‌ها و نگرانی‌هایی به همراه داشته باشد، اما تأثیر آن بر بلوچستان چند برابر خواهد بود. دلیل روشن است: مردم سایر استان‌ها با یک افزایش رسمی مواجه می‌شوند، اما مردم بلوچستان هم‌زمان با دو افزایش روبه‌رو خواهند شد ـ افزایش رسمی و جهش دوباره قیمت بازار غیررسمی.

در چنین وضعیتی، هزینه حمل‌ونقل، قیمت کالاها، دسترسی به خدمات و هزینه‌های روزمره زندگی همگی افزایش می‌یابد و فشاری مضاعف بر اقشار کم‌درآمد وارد می‌کند. بلوچستان که پیش‌تر نیز یکی از محروم‌ترین مناطق ایران بوده، اکنون با پدیده‌ای مواجه است که می‌توان آن را «فقر سوختی» نامید؛ وضعیتی که در آن، مردم حتی توان خرید بنزین برای رفت‌وآمدهای ضروری را ندارند.

این بحران نشان می‌دهد که مسئله بنزین در بلوچستان صرفاً یک مشکل اقتصادی نیست، بلکه نشانه‌ای از شکست یک مدل حکمرانی است که تفاوت‌های منطقه‌ای را نادیده گرفته است. تا زمانی که زیرساخت‌های کافی ایجاد نشود، نظام توزیع اصلاح نگردد و نظارت مؤثر بر بازار حاکم نشود، سیاست‌گذاری ملی در زمینه سوخت نه‌تنها مشکل را حل نخواهد کرد، بلکه ممکن است شدت آن را افزایش دهد.

بنزین در بلوچستان سال‌هاست از یک کالای یارانه‌ای به کالایی کمیاب و پرهزینه تبدیل شده است؛ کالایی که به‌جای آنکه با یارانه دولت به مردم برسد، در بازار غیررسمی با چندین برابر قیمت به فروش می‌رسد. این وضعیت ضرورت بازنگری فوری در سیاست‌های سوخت و توزیع انرژی را بیش از هر زمان دیگری آشکار می‌سازد. بدون چنین اصلاحاتی، شکاف قیمتی و بی‌عدالتی موجود تنها عمیق‌تر خواهد شد و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن دامنه‌دارتر از امروز خواهد بود.