اروپا با کاهش خطرناک ذخایر آب روبه‌روست

تحلیل تازه‌ای بر پایه داده‌های ماهواره‌ای دو دهه گذشته نشان می‌دهد که بخش‌های وسیعی از اروپا با کاهش جدی ذخایر آب روبه‌رو شده‌اند. این داده‌ها که توسط دانشمندان کالج دانشگاهی لندن (UCL)، با همکاری Watershed Investigations و گاردین بررسی شده، آشکار می‌کند که ذخایر آب شیرین در جنوب و مرکز اروپا، از اسپانیا و ایتالیا گرفته تا لهستان و بخش‌هایی از بریتانیا، به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. این تحلیل تصویر هشداردهنده‌ای ارائه می‌کند: اروپا در حال دگرگونی هیدرولوژیک است؛ بخشی از قاره با بارندگی بیشتر مواجه شده، اما نواحی وسیع‌تری در مسیر خشکی پیش می‌روند.

این مطالعه بر داده‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۴ ماهواره‌هایی متکی است که برای رصد تغییرات میدان گرانشی زمین طراحی شده‌اند. از آنجا که آب وزن زیادی دارد، تغییرات در آب زیرزمینی، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، رطوبت خاک و یخچال‌ها در سیگنال‌های این ماهواره‌ها قابل شناسایی می‌شود. به این ترتیب دانشمندان توانسته‌اند «میزان آب ذخیره‌شده» را تقریباً به‌طور مستقیم اندازه بگیرند. یافته‌ها تصویر دوگانه‌ای را نمایان می‌کند: شمال و شمال‌غرب اروپا، به‌ویژه اسکاندیناوی، بخش‌هایی از بریتانیا و حتی پرتغال، در حال تر شدن‌اند، در حالی که جنوب و جنوب‌شرق، شامل اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، آلمان، رومانی و اوکراین، به‌طور پیوسته خشک‌تر می‌شوند.

امضای آشکار تغییرات اقلیمی در داده‌ها

پژوهشگران می‌گویند که اثرات بحران اقلیمی به‌وضوح در این داده‌ها دیده می‌شود. محمد شمس‌الدّوحه، استاد بحران آب و کاهش ریسک در UCL، می‌گوید: 

او می‌افزاید این نتایج باید «زنگ بیدارباشی» برای سیاستمدارانی باشد که هنوز درباره کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تردید دارند: 

بررسی جداگانه داده‌های آب زیرزمینی نیز نشان می‌دهد که حتی منابع معمولاً مقاوم‌ترِ زیرسطحی نیز رو به کاهش‌اند.

 فشار بر آب زیرزمینی و وابستگی اروپا

با اینکه برداشت از آب سطحی در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته، اما برداشت از آب‌های زیرزمینی ۶ درصد افزایش پیدا کرده است. این افزایش عمدتاً ناشی از مصرف عمومی (۱۸ درصد) و نیازهای کشاورزی (۱۷ درصد) است.

آب زیرزمینی اکنون ستون اصلی تأمین آب در اروپا شده: ۶۲ درصد آب شرب و یک‌سوم مصرف کشاورزی از این منابع تأمین می‌شود. کمیسیون اروپا اعلام کرده که «استراتژی تاب‌آوری آبی» با هدف سازگاری مدیریت آب با تغییرات اقلیمی در حال اجراست، و تأکید می‌کند که کشورهای عضو باید سیستم‌های آب‌رسانی را بازسازی و نشت لوله‌ها را که بین ۸ تا ۵۷ درصد متغیر است، کاهش دهند.

شکاف بارندگی و تأثیر آن بر بریتانیا

تحلیل‌ها نشان می‌دهد روندهای بارش در بریتانیا نامتوازن است. غرب کشور هر سال مرطوب‌تر می‌شود، اما شرق به سمت خشکی می‌رود و این تفاوت هر سال شدیدتر می‌شود. شمس‌الدوحه توضیح می‌دهد که «اگرچه مجموع بارش ممکن است ثابت یا حتی کمی افزایشی باشد، اما الگو تغییر کرده است: باران‌های شدید و ناگهانی بیشتر شده و فاصله دوره‌های خشکی به‌ویژه در تابستان افزایش یافته است».

از سوی دیگر، سیلاب‌های تابستانی فرصت نفوذ آب به خاک را کاهش می‌دهند و زمستان‌های کوتاه‌تر به معنای زمان کمتر برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی است. این وضعیت برای جنوب‌شرقی انگلیس که ۷۰ درصد آب شرب خود را از منابع زیرزمینی تأمین می‌کند، یک چالش جدی محسوب می‌شود.

هشدار شدید درباره آینده نزدیک

هانا کلاک، استاد هیدرولوژی در دانشگاه ریدینگ، می‌گوید روندهای بلندمدت بسیار نگران‌کننده‌اند: 

آژانس محیط‌ زیست بریتانیا نیز هشدار داده که بدون بارش قابل‌توجه در پاییز و زمستان، انگلیس باید تا سال ۲۰۲۶ خود را برای ادامه خشکی و محدودیت‌های آبی آماده کند.

ساخت سد کافی نیست؛ نیاز به سیاست‌های فوری!

وزیر منابع آب بریتانیا از برنامه ساخت ۹ مخزن بزرگ خبری داده است. اما کارشناسان چندان خوش‌بین نیستند. کلاک می‌گوید: 

او توصیه می‌کند که اروپا باید فوراً به سمت بازچرخانی آب، مصرف کمتر، جداسازی آب شرب از آب قابل‌استفاده مجدد، استفاده از راهکارهای طبیعت‌محور و بازنگری در الگوهای ساخت‌وساز برود. به گفته او «سرعت اجرای این اقدامات بسیار کمتر از سرعت تغییرات اقلیمی است.

تأثیرات گسترده بر امنیت غذایی؛ از اروپا تا ایران

این روند خشک‌سالی پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت غذایی، کشاورزی و زیست‌بوم‌های وابسته به آب دارد. شمس‌الدوحه می‌گوید کاهش ذخایر آب در اسپانیا می‌تواند مستقیماً بر بریتانیا اثر بگذارد، زیرا بخش زیادی از میوه و صیفی بریتانیا از اسپانیا وارد می‌شود. او تأکید می‌کند که آنچه سال‌ها در جنوب جهانی ــ از جنوب آسیا تا آفریقا و خاورمیانه ــ رخ داده، اکنون «به خانه نزدیک شده» و اروپا نیز به‌طور آشکار درگیر تغییرات اقلیمی است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد نقاط خشک‌شونده جهان در حال گسترش‌اند: از خاورمیانه و آسیا تا آمریکای جنوبی، غرب آمریکا، کانادا و حتی گرینلند و ایسلند. 

ایران نیز در میانه این بحران جهانی است؛ تهران به «روز صفر» نزدیک می‌شود، لحظه‌ای که آب لوله‌کشی قطع خواهد شد، و مقامات دولتی با گفته‌های ضد و نقیض درباره احتمال تخلیه شهر در صورت شکست برنامه جیره‌بندی هشدار داده‌اند.