دفتری در «جزایر کوک» اقیانوس آرام در قاچاق نفت ایران و روسیه نقش دارد

خبرگزاری فرانسه در گزارشی که سه‌شنبه ۱۱ آذر / ۲ دسامبر منتشر کرده از یکی از راه‌های قاچاق نفت خام تحریم‌شده ایران و روسیه پرده برداشته است.

در این گزارش آمده است که در کنار یک پیتزافروشی در منطقه دورافتاده «جزایر کوک»، دفتر مرکزی ساده‌ای قرار دارد که یکی از سریع‌ترین نهادهای ثبت کشتی در جهان به‌شمار می‌رود.

بدون آن‌که مالکان خارجی کشتی‌ها حتی قدمی در این کشور کوچکِ پوشیده از نخل بگذارند، می‌توانند با پرداخت هزینه به سازمان «دریانوردیِ جزایر کوک» (Maritime Cook Islands)، کشتی خود را تحت پرچم ستاره‌نشان این کشور به حرکت درآورند.

داده‌های تحریمی ایالات متحده آمریکا ۲۰ نفتکشِ ثبت‌شده در جزایر کوک را شناسایی کرده که مظنون به قاچاق سوخت روسیه و ایران در محدوده سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ هستند.

۱۴ نفتکش دیگر با پرچم جزایر کوک نیز در پایگاه داده‌های تحریمی بریتانیا در همان بازه زمانی در فهرست سیاه قرار گرفته‌اند.

نیوزیلند، نزدیک‌ترین شریک دیپلماتیک جزایر کوک، این وضعیت را «نگران‌کننده و خشم‌آور» دانسته و گفته است که این اقدامات تلاش‌ها برای اجرای تحریم‌ها را تضعیف می‌کند.

وینستون پیترز، سخنگوی وزیر خارجه نیوزیلند، در این‌باره گفت:

جزایر کوک که خودگردان است، همچنان در «اتحاد آزاد» با نیوزیلند، قدرت استعماری سابق، باقی مانده و نیوزیلند هنوز در حوزه‌هایی مانند دفاع و سیاست خارجی آن نقش دارد.

سازمان دریانوردی جزایر کوک، که ثبت کشتی‌ها را مدیریت می‌کند، هرگونه کوتاهی در بررسی‌های لازم یا پناه‌دادن به کشتی‌های تحریم‌شده را رد کرده و می‌گوید ثبت کشتی‌های دارای مشکل بلافاصله حذف می‌شوند.

ناوگان سایه‌

تحریم‌های غرب با هدف محدود کردن درآمدهای نفتی ایران و روسیه وضع شده‌اند، تا منابع مالی برنامه هسته‌ای تهران و یا حملات نظامی مسکو به اوکراین کاهش یابد.

آنتون مُویسیینکو، کارشناس تحریم‌ها و جرایم مالی در دانشگاه ملی استرالیا، می‌گوید:

یک شرکت کشتیرانی مستقر در امارات متحده عربی در ماه آوریل متهم شد که «میلیون‌ها دلار» سوخت را به نیابت از ارتش ایران در خلیج فارس قاچاق کرده است.

این شرکت مالک نفتکش‌هایی با پرچم باربادوس، گامبیا، پاناما و جزایر کوک بوده است.

گفته می‌شود کشتی‌هایی از این نوع بخشی از شبکه دریایی قاچاق هستند که «ناوگان سایه» نامیده می‌شود؛ شبکه‌ای که با جا زدن خود به‌عنوان کشتی‌های تجاریِ عادی، تحریم‌ها را دور می‌زند.

این کشتی‌ها با ثبت در کشورهایی مانند جزایر کوک که نظارت کمتری روی آن‌ها هست، ردپای خود را پنهان می‌کنند. معمولاً نهادهای ثبت‌کننده نیز از هدف واقعی این کشتی‌ها بی‌خبرند.

 «سریع‌ترین رشد»

مجلهٔ کشتیرانی «لوییدز لیست» (Lloyd’s List) در سال گذشته سازمان دریانوردی جزایر کوک را «ثبت کشتی با سریع‌ترین رشد در جهان» معرفی کرد.

مویسیینکو می‌گوید:

چند ماه بعد، زمانی‌که نفتکشی به نام «ایگل اس» (Eagle S) پنج کابل زیردریایی را در دریای بالتیک تخریب کرد، نام ثبت این نفتکش دوباره در تیترهای خبرها ظاهر شد.

محققان فنلاندی بعدها اعلام کردند این کشتی با پرچم جزایر کوک که گفته می‌شود بخشی از ناوگان سایه‌ روسیه بوده، احتمالاً با کشیدن لنگر خود روی بستر دریا عمداً به کابل‌ها آسیب رسانده است.

«پرچم‌های تسهیلی»

ثبت‌ کشتیرانی یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای کسب درآمد بیشتر دولت‌هاست. اما این ثبت‌ها که معمولاً به‌شکل خصوصی اداره می‌شوند، برای برخی کشورها دردسرساز شده‌اند.

شبکه‌های قاچاق کره شمالی سال‌هاست که از ثبت‌ کشتیرانی در کشورهای کوچک مانند پالائو، نیوئه و تووالو سوءاستفاده کرده‌اند.

بسیاری از این کشورها، از جمله جزایر کوک، هزینه‌های ثبت را علنی نمی‌کنند.

اما خبرگزاری فرانسه از پالائو برآوردی به‌دست آورده که نشان می‌دهد یک نفتکشِ ۳۰هزار تُنی احتمالاً حدود ۱۰هزار دلار آمریکا هزینه ثبت می‌پردازد.

ثبت‌هایی که به کشتی‌های خارجی اجازه می‌دهند تحت پرچم آن‌ها حرکت کنند، «پرچم‌های تسهیلی» نامیده می‌شوند.

پارلمان اروپا در گزارشی در سال ۲۰۲۴ نوشت:

بر اساس همین گزارش، جزایر کوک یکی از «مهم‌ترین کشورهایی است که پرچم آن توسط نفتکش‌های سایه‌ حامل نفت خام روسیه استفاده می‌شود».

مؤسسه «رویال یونایتد سرویسز» (Royal United Services Institute)، اندیشکده بریتانیایی، گفته است که ایران و کره شمالی سال‌هاست از ثبت‌های کوچک سوءاستفاده می‌کنند.

اما این مؤسسه در ماه سپتامبر اعلام کرد که فعالیت ناوگان سایه پس از اعمال تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه، «به‌شدت» افزایش یافته است.

 سردردهای دیپلماتیک

سازمان دریانوردی جزایر کوک ثبت کشتی‌ها را به‌عنوان یک شرکت خصوصی «تحت تفویض اختیار» از سوی دولت اداره می‌کند و تحت نظارت نهاد مسئول حمل‌ونقل این کشور است. شرکت «تحت تفویض اختیار» به شرکتی گفته می‌شود که در آن، یک مدیر، بخش‌هایی از وظایف و مسئولیت‌های خود را به زیردستانش واگذار کرده است.

طبق اسناد بودجه جزایر کوک، درآمد دولت از ثبت کشتی در پنج سال گذشته بیش از ۴۰۰ درصد افزایش یافته و در سال مالی اخیر قرار بود به حدود ۱۷۵هزار دلار آمریکا برسد.

سازمان دریانوردی جزایر کوک می‌گوید هر کشتی‌ای که به دورزدن تحریم‌ها متهم شود، سریعاً ثبت آن حذف می‌شود.

گاهی کشتی‌های مشکوک حتی پیش از آن‌که نامشان در تحریم‌ها بیاید، از ثبت پاک می‌شوند.

این سازمان اعلام کرده است:

سازمان دریانوردی جزایر کوک همچنین ادعا کرده که بررسی‌های لازم را هنگام ثبت کشتی‌ها انجام می‌دهد و از هرگونه سوءاستفاده یا نقض تحریم‌ها «بی‌اطلاع» است.

 شبکه «ناوگان سایه» جمهوری اسلامی شامل نفتکش‌هایی است که برای دورزدن تحریم‌ها سوخت ایران را از مسیرهای پنهانی حمل می‌کنند؛ آن‌ها با نادیده گرفتن «سامانه شناسایی خودکار کشتی‌ها (AIS)»، جابه‌جایی کشتی به کشتی محموله در شب، و جعل یا مخفی‌کردن مبدأ محموله‌ها، فعالیت می‌کنند.

گزارش‌ها نشان می‌دهند که ایران برای دورزدن تحریم‌ها غالباً نفت خام یا محصولات نفتی خود را به پالایشگاه‌های کوچک و مستقل در چین می‌فروشد. برخی تخمین‌ها نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۴ درآمد صادرات نفت ایران احتمالاً تا حدود ۴۳ میلیارد دلار بوده است.

در اطلاعیه شبکه اجرای جرایم مالی آمریکا (FinCEN) که ۶ ژوئن ۲۰۲۵ منتشر شد، مواردی چون استفاده از نفتکش‌های قدیمی و کم‌کیفیت، تغییر نام‌ و پرچم‌های متعدد، انتقال نفت بدون بارنامه و استفاده از شرکت‌های پوششی و شبکه‌های بانکی سایه برای پنهان‌سازی تراکنش‌ها به‌عنوان «علامت قرمز» برای مؤسسات مالی معرفی شدند.

خبرگزاری رویترز نیز چندی پیش در گزارشی مفصل نوشت شرکت بیمه کوچکی به نام «ماری‌تایم میوچوال» (Maritime Mutual) که دفتر مرکزی آن در نیوزیلند قرار دارد و توسط برخی از بزرگترین شرکت‌های بیمه اتکایی جهان حمایت می‌شود در قاچاق نفت ایران و روسیه نقش دارد. این شرکت توسط پاول رانکین، شهروند ۷۵ ساله بریتانیایی و اعضای خانواده‌اش اداره می‌شود و بیش از دو دهه است که انواع کشتی‌ها، از یدک‌کش‌ها و کشتی‌های مسافربری گرفته تا کشتی‌های باری را بیمه کرده است.