هم‌زمانی آلودگی هوا و اوج‌گیری آنفلوانزا در ایران

با تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران و هم‌زمانی آن با موج گسترده آنفلوانزای H3N2، مقامات بهداشتی از ورود کشور به مرحله‌ای نگران‌کننده از اپیدمی بیماری‌های تنفسی خبر می‌دهند؛ وضعیتی که در برخی استان‌ها، مدارس را تعطیل و اورژانس‌ها را شلوغ کرده و حتی نخستین مورد مرگ ناشی از این ویروس را در هرمزگان رقم زده است.

علیرضا رئیسی،معاون بهداشت وزارت بهداشت، روز پنج‌شنبه ۱۳ آذر با اشاره به این‌که «وقتی آلودگی زیاد باشد میزان انتقال این ویروس حداقل ۱۰ برابر می‌شود»، هشدار می‌دهد که آلودگی هوا به‌عنوان یک محرک جدی، مقاومت طبیعی سیستم تنفسی را کاهش داده و بستر انتقال سریع‌تر ویروس‌های فصلی، به‌ویژه H3N2، را فراهم می‌کند.

به‌گفته او، این سویه دچار جهش‌های قابل‌توجه شده و تا حدی «واکسن‌گریز» است؛ به نحوی که سازمان جهانی بهداشت حتی موضوع تغییر نام آن را بررسی کرده است.

موج فعال و تثبیت‌شده انتقال؛ اولین مرگ در هرمزگان

گزارش‌ها نشان می‌دهد که در استان هرمزگان ویروس این آنفولانزا وارد مرحله‌ فعال و تثبیت‌شده شده است. طی سه روز، ۵۱,۶ درصد تست‌ها مثبت گزارش شد و به‌گفته پژمان شاهرخی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، «این داده‌ها خودِ موج هستند، نه هشدار موج».

در همین بازه زمانی، یک بیمار ۲۶ ساله با درگیری ۷۰ درصدی ریه، کمتر از ۲۴ ساعت پس از بستری بر اثر ARDS جان باخت؛ رخدادی که به‌گفته متخصصان، نشان‌دهنده «الگوی تهاجمی و فوق‌حاد» این ویروس است. ARDS یا سندرم دیسترس تنفسی حاد، یک وضعیت پزشکی وخیم و تهدیدکننده زندگی است که در آن ریه‌ها به‌شدت ملتهب شده و مایع در کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) تجمع می‌کند.

 هم‌زمانی دو بحران: آلودگی شدید هوا و شیوع سریع آنفلوانزا

افزایش قابل‌توجه آلودگی هوا در بسیاری از استان‌ها، شرایط را پیچیده‌تر کرده است.

تهران طی روزهای اخیر با شاخص‌هایی بین ۱۳۶ تا ۱۶۴ در محدوده ناسالم و قرمز قرار داشته؛ شهری که سالانه حدود ۹ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا را تجربه می‌کند. بر اساس آمار مرکز اورژانس تهران، طی فقط هشت روز، ۳۵۷ مرگ در پایتخت ثبت شده که بخشی از آن‌ها می‌تواند تحت‌تأثیر آلودگی قرار داشته باشد.

اصفهان نیز با وجود بارش و وزش باد، همچنان شاخص‌هایی بین ۱۱۲ تا ۱۶۶ را ثبت کرده و در برخی ایستگاه‌ها وارد وضعیت قرمز شده است. خراسان شمالی، آذربایجان غربی و چند استان دیگر نیز با هشدارهای مشابه مواجه‌اند. سازمان هواشناسی کشور اعلام کرده که تا ۱۶ آذر پایداری جو و وارونگی دما باعث افزایش غلظت آلاینده‌ها در تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اهواز، مشهد و ارومیه خواهد شد.

چرا آلودگی هوا شیوع آنفلوانزا را تشدید می‌کند؟

مطالعات علمی متعدد نشان می‌دهد که ذرات معلق – به‌ویژه ذرات ریز با قطر کمتر از ۲,۵ میکرومتر PM2.5 – با ایجاد التهاب در مجاری تنفسی، قدرت دفاعی دستگاه تنفس را کاهش می‌دهند و ویروس‌ها فرصت بیشتری برای ورود و تکثیر پیدا می‌کنند. در موج فعلی، به‌گفته معاون وزیر بهداشت، همین مسئله باعث شده سرعت انتقال آنفولانزای H3N2 «حداقل ۱۰ برابر» افزایش یابد.

علاوه بر آن، گزارش تازه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی نشان می‌دهد که آلودگی هوا در تهران نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه با پیچیدگی‌های جدیدی مانند توزیع عمودی ذرات و افزایش آلاینده‌های ثانویه همچون اُزون همراه شده است؛ عواملی که هم خطر بیماری را تشدید و هم مهار آن را دشوارتر می‌کند.

گروه‌های آسیب‌پذیر: از کودکان تا بیماران تنفسی

موج اخیر آنفلوانزا در ایران بیشترین شیوع را در گروه سنی ۵ تا ۱۴ سال داشته است. علیرضا رئیسی تأکید می‌کند که کودکان بیمار نباید راهی مدرسه شوند، زیرا «در کلاس‌های ۳۰ نفره، تنها چند ساعت کافی است تا همه در معرض ویروس قرار گیرند».

در کنار کودکان، سالمندان، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی–ریوی، زنان باردار و افرادی که ساعات طولانی در هوای آزاد کار می‌کنند نیز بیش از دیگران در خطر قرار دارند.

 وضعیت استان‌ها؛ تعطیلی مدارس و هشدارهای زنجیره‌ای

در استان‌های همدان، گیلان و اصفهان، تعطیلی مدارس به‌دلیل افزایش موارد ابتلا اعمال شد. در سایر استان‌ها، مدرسه‌ها و اداره‌ها به‌دلیل آلودگی هوا به شکل غیرحضوری فعالیت کردند.

مسئولان هشدار داده‌اند که در صورت ادامه روند فعلی، بستری‌ها در بخش‌های ویژه طی یک هفته آینده افزایش خواهد یافت.

آنفلوانزای H3N2 چیست و چرا متفاوت است؟

این ویروس زیرشاخه‌ای از آنفلوانزای نوع A است که نسبت به سال‌های گذشته تغییرات قابل توجهی داشته و شدت انتقال آن افزایش یافته است. علائم آن شامل تب بالا، بدن‌درد شدید، گلودرد، سرفه، خستگی مفرط، تهوع، اسهال (به‌ویژه در کودکان) و ضعف عضلانی است.

مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی در ایران، تأکید می‌کند که «واکسن امسال ۱۰۰ درصد مؤثر نیست»، اما همچنان برای گروه‌های پرخطر توصیه می‌شود.

راهکارهای پیشگیری: از تهویه تا استفاده از ماسک

کارشناسان در این زمینه توصیه می‌کنند که در روزهای آلوده، از تردد غیرضروری پرهیز شود؛ در فضاهای شلوغ از ماسک مناسب استفاده شود؛ تهویه مناسب فضاهای بسته، به‌ویژه مدارس، باید در اولویت قرار گیرد؛ مبتلایان دست‌کم چند روز در خانه استراحت کرده و کودکان بیمار به مدرسه فرستاده نشوند؛ در صورت بروز علائم شدید یا متعلق‌بودن به گروه پرخطر، باید به پزشک مراجعه کرد؛ و نباید آنتی‌بیوتیک مصرف کرد زیرا آنتی‌بیوتیک در این بیماری بی‌اثر و ممنوع است مگر با تجویز پزشک.

هم‌زمانی موج شدید آنفلوانزای H3N2 با اوج‌گیری آلودگی هوا، کشوری با جمعیتی بالا و شهرهایی با تراکم شدید مانند تهران، اصفهان و مشهد را در معرض یک بحران ترکیبی قرار داده است.

اگر مداخلات فوری ـ از مدیریت منابع آلاینده تا کنترل اپیدمی ـ انجام نشود، موج فعلی می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری در سلامت عمومی بر جای بگذارد.