خالق رگبار هم رفت

خبر آمد که بهرام بیضائی در گذشت. غیر منتظره بود چرا که همین چند روز پیش صحبت از زادروز او بود و عجبا که او در زادروزش ما را ترک کرد. نوشتن درباره بیضائی کار آسانی نیست؛ چرا که او هنرمندی بود چند وجهی با مجموعه‌ای از نمایشنامه‌ها، فیلمنامه‌هائی که هیچ وقت اجازه ساختن آنها را به او ندادند، پژوهش‌هایش در تاریخ نمایش در ایران چین و ژاپن و مجموعه‌ای از فیلم‌های کوتاه و بلند که هر یک در غنی کردن سینمای ایران موثر بوده اند.

اواخر دهه چهل خورشیدی تا سرنگونی سلطنت را می‌توان بدون اغراق سال‌های طلائی سینمای ایران نامید که در این دوره در کنار سینمای فیلم فارسی سینمای دیگری شکل گرفت که می‌توان آن را موج نوی سینمای ایران نامید.

در سال ۱۳۵۱ فیلم رگبار بر روی پرده رفت؛ فیلمی که اولین فیلم بلند بهرام بیضائی بود. رگبار در جشنواره فیلم تهران مورد ستایش قرار گرفت و همین راه را برای نمایش آن در سینماهای کشور گشود هر چند از نظر فروش بلیط موفقیت بزرگی نبود، ولی نوید ورود کارگردانی را به سینما می‌داد که در بازی گرفتن از بازیگران و خلق شخصیت‌هائی متفاوت از آنچه در فیلم‌فارسی مرسوم بود، حرف تازه‌ای برای گفتن داشت. رگبار نشان داد که می‌توان زندگی واقعی و جاری در جامعه را به تصویر کشید و به جای ایجاد هیجان کاذب در تماشاچی او را به فکر فرو برد.

در روزگاری که فیلم‌فارسی سلیقه تماشاچی را به ملودرام‌های تکراری که همگی از نسخه واحدی پیروی می‌کردند معتاد کرده بود رگبار بر مبنای اندیشه کارگردانی شکل گرفت که از واقعیت‌های جامعه الهام گرفته بود و بازتاب روابط اجتماعی حاکم در محدوده جغرافیای محله‌ای بود در جنوب شهر تهران.

بیضائی با به کارگیری تجربه‌های تئاتری خود در سینما نشان داد همانند تئاتر بازیگران می‌توانند در همکاری با کارگردان تنها به بازتولید الگوهای کلیشه‌ای تولید شده در سینمای بدنه نپردازد، بلکه خالق شخصیت نقشی شود که به او محول شده است. بازی درخشان پرویز فنی‌زاده نمونه روشنی از نمود توانائی‌های او تحت هدایت بیضائی بود. امروز خالق رگبار در بین ما نیست؛ اما او بعد از رگبار چندین فیلم دیگر در ایران ساخت که هر یک از آنها نماینده سبک خاص او در روایتگری و تسلط او در بازی گرفتن از بازیگران است. با رگبار بیضائی قدم در سینمای ایران گذاشت و با ساختن فیلم‌هایش ارثیه‌ای گران‌بها برای نسل‌های آینده سینماگران بر جای گذاشت.

او فیلم‌سازی بود مولف که مهر و امضای او در پای فیلم‌هایش به سینمای ایران اعتبار می‌بخشد. بررسی سینمای بیضائی می‌تواند موضوع پایان‌نامه و یا پژوهش‌های مستقل جامعه‌شناسان باشد. هر چند بیضائی مورد بی‌مهری حکومتیان قرار گرفت ولی داور نهائی در هنر تاریخ است.

یادش گرامی باد.