کمپین‌های نامرئی و حباب فیلتر: چگونه شخصی‌سازی سیاسی، دموکراسی را تکه‌تکه می‌کند
الی پارایزر هشدار می‌دهد که الگوریتم‌های شخصی‌سازی‌شده، با ایجاد «کمپین‌های نامرئی» که رأی‌دهندگان خاص را هدف قرار می‌دهند، گفت‌وگوی عمومی را تکه‌تکه کرده و دموکراسی را تضعیف می‌کنند، زیرا افراد تنها با محتوای همسو با باورهایشان مواجه می‌شوند و از تجربه‌های مشترک محروم می‌مانند. این پدیده، که با «پساماده‌گرایی» و تبدیل سیاست به انتخاب‌های فردی‌شده تشدید می‌شود، مشابه برندسازی تجاری، پیام‌های سیاسی را برای گروه‌های مختلف تخصصی می‌کند و نقد آن‌ها را دشوار می‌سازد.
بخش فرهنگ
حباب فیلتر، با استفاده از تصویری از شاتراستاک
آنچه که پیش از این گفته شد:
الی پارایزر در بررسی «حباب فیلتر» هشدار می‌دهد که الگوریتم‌های شخصی‌سازی‌شده، مانند دکمه «لایک» فیسبوک، با ترویج محتوای خوشایند و همسو با علایق کاربران، مسائل پیچیده اجتماعی مانند بی‌خانمانی یا مشکلات زیست‌محیطی را از دید پنهان و «سندروم دنیای دوستانه» را ایجاد می‌کنند که گفت‌وگوی سیاسی را به بازتولید پیش‌فرض‌ها محدود می‌کند. این فرآیند، مشابه سانسور دولتی در کشورهایی مانند ایران، چین، ترکیه و هند، حوزه عمومی هابرماسی را که برای گفت‌وگوی آزاد و نقادانه ضروری است، تضعیف می‌کند. هابرماس استدلال می‌کند که الگوریتم‌ها با تبدیل حوزه عمومی به «اتاق‌های پژواک» و تقویت عقلانیت ابزاری به‌جای عقلانیت ارتباطی، توانایی جامعه برای حل مسائل پیچیده و توسعه عقلانیت انتقادی را مختل می‌کنند. در حالی که سانسور دولتی به‌صورت آشکار روایت‌های رسمی را تحمیل می‌کند، الگوریتم‌ها به‌صورت پنهان تنوع دیدگاه‌ها را کاهش داده و هر دو، با محروم کردن شهروندان از مواجهه با «دیگری»، دموکراسی و پروژه مدرنیته را تهدید می‌کنند.
اکنون این بحث را پی می‌گیریم:
اِلی پارایزر در ادامه این بحث می‌گوید با پیشرفت شخصی‌سازی در تبلیغات سیاسی، کمپین‌ها به جای هدف قرار دادن عموم مردم، بر افراد خاص (رأی‌دهندگان مردد یا قابل اقناع) تمرکز کرده‌اند، که منجر به پدیده‌ای به نام «کمپین نامرئی» شده است. در این سیستم، افرادی که به‌طور مداوم به یک حزب رأی می‌دهند ممکن است اصلاً متوجه وجود کمپین انتخاباتی نشوند، زیرا اخبار و تبلیغات سیاسی برای آن‌ها فیلتر می‌شود. این شخصی‌سازی، همراه با گرایش به «پساماده‌گرایی» که افراد به ابراز هویت شخصی اهمیت بیشتری می‌دهند باعث تکه‌تکه شدن سیاسی و اجتماعی شده است. مشابه برندهایی مانند پابست بلو ریبون[۱] که برای گروه‌های مختلف معانی متفاوتی دارند، رهبران سیاسی نیز برای جلب گروه‌های مختلف، پیام‌های متفاوتی ارائه می‌کنند. این تکه‌تکه شدن، گفت‌وگوی عمومی را دشوار می‌کند، زیرا پیام‌ها به قدری تخصصی و هدفمند شده‌اند که رصد و نقد آن‌ها توسط رقبا یا روزنامه‌نگاران سخت است. در نتیجه، حباب فیلتر با کاهش تجربه مشترک و محدود کردن دسترسی به دیدگاه‌های متنوع، توانایی دموکراسی برای ایجاد گفت‌وگو و اجماع را تضعیف می‌کند و تهدیدی برای حیات عمومی به شمار می‌رود.
کمپین‌های نامرئی (تبلیغات سیاسی شخصی‌سازی‌شده) نمونه‌ای بارز از «قدرت مویرگی» و «تکنولوژی‌های انضباطی» در جوامع مدرن هستند. فوکو قدرت را نه به عنوان امری متمرکز در دست نهادهای حکومتی، بلکه به مثابه شبکه‌ای گسترده و نامرئی می‌داند که در تمام سطوح جامعه نفوذ کرده و از طریق مکانیسم‌های ظریف، رفتارها و ذهنیت‌ها را شکل می‌دهد.[۲] این کمپین‌ها با استفاده از الگوریتم‌های داده‌محور، گروه‌های خاص را هدف قرار داده و با ارائه محتوای سفارشی‌شده، نه تنها افکار عمومی را هدایت می‌کنند، بلکه «سوژه‌های مطیع» می‌سازند ـ افرادی که به صورت ناخودآگاه هنجارهای مورد نظر سیستم را درونی‌سازی می‌کنند. فوکو این فرآیند را با مفهوم «سراسربین» (Panopticon) توضیح می‌دهد: درست مانند زندانی که تحت نظارت دائم قرار دارد ولی نمی‌داند آیا واقعاً مشاهده می‌شود یا خیر، شهروندان در عصر دیجیتال نیز تحت کنترل الگوریتم‌هایی هستند که ترجیحات، رفتارها و حتی عقاید آن‌ها را رصد و مدیریت می‌کنند. این کمپین‌ها با ابزارهایی مانند تکنیک اعتراف (تشویق کاربران به افشای ترجیحات سیاسی در فضای مجازی) و فردیت‌سازی (طبقه‌بندی افراد بر اساس داده‌های رفتاری)، قدرت را در سطح خرد اعمال می‌کنند. به عبارت دیگر، آن‌ها نه با زور، بلکه با تولید دانش و طراحی گفتمان‌های مسلط، هژمونی خود را تثبیت می‌نمایند.
کمپین‌های نامرئی با استفاده از الگوریتم‌های شخصی‌سازی، «سوژه‌سازی»(Subjectification) را تقویت می‌کنند؛ به این معنا که افراد نه‌تنها بر اساس داده‌های رفتاری‌شان دسته‌بندی می‌شوند، بلکه هویت سیاسی آن‌ها نیز به‌صورت نامحسوس شکل می‌گیرد. این پدیده بازتابی از مفهوم «قدرت مولد» فوکو است که به جای سرکوب مستقیم، با تولید دانش و گفتمان‌های خاص، رفتارها و باورها را هدایت می‌کند .
به گفته فوکو، چنین مکانیسم‌هایی «حقیقت» را می‌سازند[۳] و طبیعی جلوه می‌دهند، در حالی که در واقع ابزاری برای حفظ روابط نابرابر قدرت هستند. کمپین‌های نامرئی نیز با حذف گروه‌های خاص از گفتمان عمومی، شکلی از «حذف گفتمانی» را اجرا می‌کنند که مشابه منطق «نظم‌بخشی به جمعیت» در تحلیل‌های فوکو از زیست‌قدرت (Biopower) است.[۴]
این الگوریتم‌ها، با تولید دانش و گفتمان‌های شخصی‌سازی‌شده، «حقیقت»هایی را طبیعی جلوه می‌دهند که بدون نیاز به سانسور صریح با منافع رژیم‌های حاکم همسو هستند. برای مثال، در چین یا ایران که دولت‌ها کنترل شدیدی بر اینترنت دارند، ادغام الگوریتم‌های شخصی‌سازی با سیستم‌های سانسور روایت‌های رسمی را تقویت می‌کند و گفت‌وگوهای مخالف را به حاشیه می‌راند، در حالی که به نظر می‌رسد کاربران آزادانه محتوا مصرف می‌کنند. این فرآیند، مشابه زیست‌قدرت فوکو، جمعیت را نظم می‌بخشد و با هدایت غیرمستقیم انتخاب‌ها، روابط نابرابر قدرت را حفظ می‌کند، بدون اینکه لزوماً به سرکوب آشکار وابسته باشد.
تکه‌تکه‌شدن سیاسی و شکل‌گیری «جامعه حبابی» نتیجهٔ مستقیم الگوریتم‌های شخصی‌سازی و رسانه‌های گزینشی است که به‌جای تقویت گفت‌وگوی عمومی، شهروندان را در اتاق‌های پژواک (Echo Chambers) محبوس می‌کنند. سانشتاین در کتاب جمهوری‌گریزی(Republic.com) [۵]هشدار می‌دهد که وقتی افراد تنها با اطلاعات و دیدگاه‌های همسو با باورهای قبلی خود مواجه می‌شوند، قطبی‌شدن افزایش یافته و توانایی جامعه برای دستیابی به اجماع عقلانی کاهش می‌یابد. این پدیده نه‌تنها فضای مشترک دموکراتیک را تضعیف می‌کند، بلکه به «نقص سیستمیک» در حکمرانی منجر می‌شود، چرا که شهروندان فاقد مواجهه با استدلال‌های مخالف و واقعیت‌های ناخوشایند می‌شوند. سانشتاین اصرار دارد که دموکراسی نیازمند فضایی غیرشخصی‌سازی‌شده است که در آن «تصادف‌های سودمند» (Serendipity) بین ایده‌های متنوع امکان‌پذیر باشد.
در چین و ایران، سانسور دولتی به‌صورت فعالانه محتوا را حذف یا محدود می‌کند تا روایت‌های رسمی را تقویت کند و مواجهه با دیدگاه‌های مخالف را مانع شود، در حالی که الگوریتم‌های شخصی‌سازی به‌صورت غیرمستقیم با فیلتر کردن اطلاعات بر اساس ترجیحات کاربران، تنوع ایده‌ها و «تصادف‌های سودمند» را کاهش می‌دهند. هر دو فرآیند، توانایی شهروندان برای مواجهه با استدلال‌های مخالف و واقعیت‌های ناخوشایند را محدود کرده و قطبی‌شدن و نقص در اجماع عقلانی را تشدید می‌کنند. در این کشورها، سانسور می‌تواند با بهره‌گیری از الگوریتم‌های شخصی‌سازی، کارآمدتر شود؛ مثلاً با هدایت کاربران به محتوای همسو با خطوط حکومتی، بدون نیاز به حذف آشکار، فضای عمومی را کنترل می‌کند و دموکراسی را از طریق محرومیت از گفت‌وگوی واقعی تضعیف می‌نماید.
از سوی دیگر شخصی‌سازی سیاسی بازتابی از فرآیند «فردی‌شدن» (Individualization) در عصر دوم مدرنیته است که نهادهای سنتی مانند احزاب و ایدئولوژی‌های جمعی جای خود را به انتخاب‌های شخصی‌شده و سیال می‌دهند. اولریش بک در نظریه «جامعه خطر»[۶] استدلال می‌کند که در جامعه ریسک، افراد به‌صورت فزاینده‌ای مسئول مدیریت ریسک‌های زندگی خود هستند و این شامل سیاست به‌مثابه سبک زندگی می‌شود. الگوریتم‌های شخصی‌ساز با تقویت این روند، سیاست را به کالایی تبدیل می‌کنند که مانند کالاهای مصرفی، بر اساس سلیقه و هویت فردی تنظیم می‌شود. این امر نه‌تنها به فروپاشی وفاداری‌های سیاسی پایدار منجر می‌شود، بلکه با تکه‌تکه کردن جامعه به خرده‌گروه‌های خودارجاع، توانایی جمعی برای مواجهه با ریسک‌های جهانی (مانند تغییرات اقلیمی) را تضعیف می‌کند. به گفته بک، این وضعیت پارادوکسیکال است: هرچند فرد احساس عاملیت بیشتری می‌کند، اما در واقع در دام نظام‌های تکنولوژیک و بازارمحور گرفتار می‌شود که کنترل واقعی را از او سلب می‌کنند.
در ایران، رژیم از سانسور و کنترل اطلاعات برای محدود کردن گفت‌وگوهای عمومی و تقویت روایت‌های رسمی استفاده می‌کند، اما ادغام الگوریتم‌های شخصی‌سازی در پلتفرم‌های دیجیتال می‌تواند این کنترل را ظریف‌تر و مؤثرتر کند. این الگوریتم‌ها با تبدیل سیاست به انتخاب‌های فردی‌شده و هدایت کاربران به محتوای همسو با ترجیحاتشان، وفاداری‌های سیاسی جمعی را تضعیف کرده و جامعه را به خرده‌گروه‌های خودارجاع تکه‌تکه می‌کنند، که توانایی مقاومت در برابر مهندسی انتخابات را کاهش می‌دهد. این وضعیت، مشابه پارادوکس بک، به افراد توهم عاملیت می‌دهد ـ احساس می‌کنند آزادانه انتخاب می‌کنند ـ اما در واقع نظام‌های تکنولوژیک و حکومتی با محدود کردن مواجهه با دیدگاه‌های متنوع، آن‌ها را در دام کنترل نامرئی گرفتار می‌کنند. در نتیجه، شخصی‌سازی می‌تواند به‌عنوان ابزاری مکمل سانسور، با پراکنده کردن مخالفت‌ها و کاهش انسجام اجتماعی، مهندسی انتخابات را تسهیل کند.
پانویس:
[۱] پابست بلو ریبون (Pabst Blue Ribbon)، معروف به PBR، یک برند آبجوی لاگر آمریکایی است که در سال ۱۸۴۴ در میلواکی، ویسکانسین تأسیس شد و اکنون دفتر مرکزی آن در سن آنتونیو، تگزاس قرار دارد. این برند به دلیل روبان‌های آبی که بین سال‌های ۱۸۸۲ تا ۱۹۱۶ دور بطری‌ها بسته می‌شد، نام‌گذاری شده و در دهه ۲۰۰۰ با محبوبیت در میان فرهنگ هیپستر احیا شد.
[۲] فوکو، میشل. مراقبت و تنبیه: تولد زندان. ترجمه‌ی نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی، ۱۳۷۸.
این کتاب که ابتدا در سال ۱۹۷۵ با عنوان Surveiller et punir: Naissance de la prison منتشر شد، به تحلیل مفهوم «سراسربین» (Panopticon) و سازوکارهای قدرت انضباطی در نهادهای مدرن مانند زندان‌ها می‌پردازد. فوکو در این اثر چگونگی شکل‌گیری نظارت و کنترل در جوامع مدرن را بررسی می‌کند. ترجمه‌ی فارسی این اثر توسط نیکو سرخوش و افشین جهاندیده در ایران منتشر شده است.
[۳] فوکو، میشل. تاریخ جنسیت.
فوکو در این کتاب به بررسی «گفتمان» و نقش آن در تولید «حقیقت» و کنترل سوژه‌ها می‌پردازد، که با حذف گفتمانی و شکل‌گیری هویت‌های سیاسی در کمپین‌های نامرئی همخوانی دارد.
[۴] . فوکو، میشل. امنیت، قلمرو، جمعیت: درس‌گفتارهای کلژ دو فرانس، ۱۹۷۷-۱۹۷۸. ترجمه‌ی محمد جواد سیدی. تهران: نشر چشمه، ۱۴۰۳.
[۵] سانشتاین، کاس آر. جمهوری‌گریزی: اینترنت، دموکراسی و خیر عمومی
sunstein c. r. (2001). republic.com. princeton nj princeton university press
توضیح: این کتاب که ابتدا در سال ۲۰۰۱ با عنوان Republic.com منتشر شد، به بررسی تأثیرات اینترنت و الگوریتم‌های شخصی‌سازی بر دموکراسی و گفتمان عمومی می‌پردازد. سانشتاین مفهوم «اتاق‌های پژواک» و قطبی‌سازی ناشی از فیلترهای اطلاعاتی را تحلیل می‌کند، که با موضوع سوژه‌سازی و حذف گفتمانی در کمپین‌های نامرئی همخوانی دارد.
[۶] بک، اولریش. جامعه خطر: به سوی مدرنیته‌ای نو. ترجمه‌ی رضا فاضل و مهدی فرهمندنژاد. تهران: نشر ثالث، ۱۳۸۷.
این کتاب که ابتدا در سال ۱۹۸۶ با عنوان Risikogesellschaft منتشر شد، به تحلیل مفهوم «جامعه ریسک» می‌پردازد، جایی که عدم قطعیت‌ها و مخاطرات ناشی از مدرنیته صنعتی و تکنولوژی، زندگی اجتماعی و سیاسی را شکل می‌دهند. بک استدلال می‌کند که این ریسک‌ها نه‌تنها فنی، بلکه اجتماعی و سیاسی هستند و نیازمند بازاندیشی در ساختارهای قدرت و تصمیم‌گیری‌اند.
بیشتر بخوانید:
کمپین‌های نامرئی و حباب فیلتر: چگونه شخصی‌سازی سیاسی، دموکراسی را تکه‌تکه می‌کند
چگونه الگوریتم‌ها هویت، باورها و عاملیت ما را در عصر دیجیتال شکل می‌دهند
مهندسی افکار عمومی: از سانسور متمرکز در رژیم‌های اقتدارگرا تا تأثیرگذاری غیرمستقیم در دموکراسیها
حباب فیلتر: چگونه شخصی‌سازی دیجیتال خلاقیت و واقعیت را تهدید می‌کند
جامعه بیشتمرکز: چگونه سانسور و الگوریتم‌ها خلاقیت و گفتمان عمومی را تهدید می‌کنند؟
سانسور، حباب فیلتر و تورم اطلاعات: چگونه اخبار مهم به حاشیه رانده می‌شوند
تسلط الگوریتم‌ها بر خبر: آیا رسانه‌های دیجیتال گفتمان عمومی را تهدید می‌کنند؟
نظرها
نظری وجود ندارد.