۲۰۱۶، نگاهی به پشت سر

سالی به سرمی‌آید و فرصتی است برای بازنگری به آنچه رخ داده است. این بازنگری تنها تجدید خاطره نیست، رسیدن به یک ارزیابی از روندهای عمومی است.

در زیر برای بازنگری سال ۲۰۱۶ از هر یک از بخش‌های سیاست، اقتصاد، جامعه و حقوق، فرهنگ، زنان، دگرباش، محیط زیست، زندگی، دانش و اندیشه زمانه چند مطلب منتشر شده را برگزیده‌ایم که از نظر ما به صورت مشت نمونه خروار  فضای سال ۲۰۱۶ را بازتاب می‌دهند.

رسانه‌های فارسی‌زبان در بازنگری سالانه با دو گردش سال مواجه هستند، یکی بر پایه تقویم جلالی است، دیگری میلادی. در گردش سال جلالی مسائل داخلی برجسته هستند، در تقویم میلادی مسائل مربوط به سیاست خارجی ایران، مسائل منطقه‌ای و جهانی. گزینش مطالب زیر برپایه این قاعده صورت گرفته است.

سیاست

سال ۲۰۱۶، سال برکسیت بود، سال رأی‌گیری بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا. اما خروج در ۲۰۱۶ به این رخداد محدود نبود، از سویه‌های مختلفی سال سالِ خروج بود، خروج در معنای گسست با باری منفی. امید به پیوستگی و همبستگی کمتر شد، در چارچوب‌های کشوری، منطقه‌ای و جهانی. تصویرهای جنگ، ترور، فرار و از طرف دیگر فروکش همدردی با رنج‌دیدگان و فراریان تصویرهای اصلی بودند. چرخش‌های سیاسی در قطب‌های جهانی به نفع جریان‌هایی بود که به خودخواهی ملی دامن می‌زنند و با شعار "به فکر خودمان باشیم"، جامعه‌ای را می‌سازند که در آن دستاوردهای مبارزات اجتماعی دهه‌های اخیر زایل می‌شوند و شکاف‌های طبقاتی ژرفای بیشتری می‌یابند، آن هم در حالی که عوامفریبی که فضای عمومی را به تسلط خود درآورده، به توده‌هایی که زندگی نامطمئنی دارند وعده می‌دهد که با خودخواهی ملی و سبقت‌جویی فردی محض، زندگی بهتری خواهند داشت.

۲۰۱۶ سال پرحادثه‌ای بوده است: تداوم جنگ در سوریه و عراق، تنش در منطقه خلیج فارس که نمود برجسته‌اش وقایع خونین یمن است، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، کودتای نافرجام در ترکیه و پیامدهای آن، انتخابات آمریکا که پیروزی پدیده ترامپ را در پی آورد... و نیز ترور.

ما از میان مجموعه مطالب بخش سیاسی، سه دوسیه را برای بازبینی پیش‌نهاد می‌کنیم و نیز مقاله‌ای را درباره سوریه.

■ برکسیت؛ انگلیسی‌ها محصور در جزیره تنهایی

این دوسیه حاوی مقاله‌هایی است که زمینه‌ و پیامد خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را بررسی می‌کند.

■ ترکیه: پایان دوره کودتاها یا پایان لائیکلیک؟

این دوسیه حاوی منتخبی از مطالبی است که پس از کودتای ۱۵ ژوئیه در مورد اوضاع ترکیه در زمانه منتشر شده‌اند.

■ انتخابات آمریکا، پرونده‌ای گشوده

انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا، در سال ۲۰۱۶ − حادثه‌‌ای سیاسی که در یاد تاریخ می‌ماند، نه به خاطر بحث‌های محتوایی آن در طول دوران مبارزات انتخاباتی، بلکه به دلیل مسائل حاشیه‌ای آن، حاشیه‌هایی که مرکز را در زیر پرتو نورافکن قرار دادند.

■ به سوریه می‌اندیشم و گریه می‌کنم

فاروق مردم‌بک، تاریخ‌نگار سوری، در این مقاله از رنج‌ها و امیدهای مردم سوریه، در داخل و در تبعید، سخن می‌گوید و با نفی دوگانه رژیم اسد و  مجاهدین اسلامگرا نسبت به پیامدهای جنگ مذهبی هشدار می‌دهد.

در مورد ۲۰۱۶ چه عکسی را می‌توان تیپیک دانست؟ عکس‌های آوارگان، عکس از صحنه‌های ترور در نیس، بغداد، استانبول، یا برلین، عکس‌های جنگ در حلب یا موصل، عکس‌های جنگ در یمن، شوهای انتخاباتی در آمریکا...؟ عکس بالا تصویری از صنعا است، پس از یک بمباران هوایی توسط جنگنده‌های عربستان در تاریخ ۷ اکتبر. در یمن، هم یک جنگ طایفه‌ای در جریان است هم یک جنگ نیابتی میان ایران و عربستان. در یمن در یک ساله گذشته بیش از ده هزار نفر کشته و بیش از دو میلیون تن آواره شده‌اند.

اقتصاد

■ گزارش صندوق بین‌المللی پول از رشد ناچیز اقتصاد جهانی

صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی‌های اقتصادی خود را تغییر داد. این نهاد ناظر بر سامانه پولی جهان در گزارش بهار خود اعلام کرد که رشد اقتصادی در جهان تنها ۳,۲ درصد بوده است.

■ برای نخستین بار از سال ۲۰۰۸ کشورهای اوپک به توافق رسیدند

مذاکرات الجزایر به ثمر نشست. جزئیات هنوز اعلام نشده. قیمت نفت برنت اما پس از حصول توافق در اجلاس اوپک، ۸ درصد افزایش یافت و به بالای ۴۰ دلار برای هر بشکه رسید.

■ دیجیتالیسم؛ انقلابی به سود مردان

طبق تحقیقات در بیست سال آینده از هر دو شغل یکی قربانی دیجیتالیسم می‌شود و خطر این روند در مشاغلی مثل حسابداری و امور بانکی که تا ۷۸ درصد در دست زن‌ها قرار دارد...

■ اقتصاد دولت روحانی؛ رویای ادغام در اقتصاد جهانی

دولت روحانی بازار‌محور و تکمیل کننده برنامه خصوصی‌سازی دولت‌های پیش از خود است که می‌خواهد با افزایش شرکای اقتصادی داخلی و خارجی «امنیت سفید» نظام را تضمین کند.

■ کلوب رم به کشورهای صنعتی: مسابقه رشد را متوقف کنید

آخرین گزارش کلوب رم به قلم دو کارشناس زبده اقتصادی با انتقاد از تب مصرف در جهان صنعتی یادآور می‌شود که یک درصد رشد برای مقابله با نابرابری، بیکاری و مشکلات آب و هوا کفایت می‌کند.

■ رشد اقتصادی و توسعه‌ پایدار

شاید هیچ موضوعی بیش از توسعه‌ی پایدار جهانی به توجه نیازمند نباشد، موضوعی که برآوردن نیازهای انسانیِ پایه در سطح جهان و نظارت مؤثر بر منابع مشترک و محیط زیست را می‌طلبد.

■ اوراق پاناما؛ خانه از پای بست ویران است

فرار مالیاتی و پول‌شویی، عارضه آن نوع از مناسبات اقتصادی است که در آن نه توانمندی انسانی، بلکه سرمایه حرف اول را می‌زند.

جامعه و حقوق

در سال ۲۰۱۶، زنان و مردانی بودند که جان در راه آرمان‌های انسانی گذاشتند. نمونه‌اش کلاه‌سفیدهای سوریه که به عنوان یکی از برندگان نوبل آلترناتیو سال معرفی شدند:

■ نوبل آلترناتیو برای کلاه‌سفیدهای سوریه

اما وضعیت بحرانی پناهجویان در سال ۲۰۱۶ تغییری نیافت. یونیسف می‌گوید در میان میلیون‌ها آواره و بی‌خانمان، ۵۰ میلیون کودک وجود دارد. تلاش‌ها برای متعهد کردن دولت‌ها به اسکان پناهجویان و کمک به آن‌ها چندان به نتیجه نرسید.

به همین بهانه، پرونده روز جهانی پناهندگان از مطالب منتخب بخش جامعه است:

■ آوارگی و مرزهای بسته

سال ۲۰۱۶ با محدودیت‌های بیش‌تر آزادی بیان در بسیاری از نقاط جهان همراه بود. بر اساس آماری که سازمان گزارش‌گران بدون مرز منتشر کرد، در این سال ۳۴۸ روزنامه‌نگار زندانی در جهان وجود داشته که سهم ایران ۲۴ روزنامه‌نگار است.

وضعیت حقوق بشر در ایران در دیگر حوزه‌ها هم به سامان نیست. در همین راستا، عاصمه جهانگیر به جای احمد شهید به عنوان گزارش‌گر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور ایران انتخاب و معرفی شد. مذاکرات حقوق بشری ایران با اتحادیه اروپا هم در نیمه دوم سال آغاز شد و قرار است در سال پیش رو ادامه پیدا کند. طرف ایرانی می‌گوید در این مذاکرات با طرف مقابل موضعی برابر دارد.

روز سه‌شنبه ۱۵نوامبر ٢٠١۶ اما قطعنامه «نقض حقوق بشر در ایران» با ۸۵ رأی در سازمان ملل به تصویب رسید. بازداشت، شکنجه و زندانی کردن فعالان سیاسی و مدنی و افراد دو تابعیتی، فشار بر اقلیت‌های قومی و مذهبی، نقض حقوق همجنسگرایان و بی‌توجهی به حقوق زنان و کودکان در کنار قطع دسترسی زندانیان به خدمات پزشکی، نقض حق آزادی بیان و تجمع از جمله مواردی‌ست که در این قطعنامه به آن‌ها پرداخته شده است.

به همین بهانه پرونده روز جهانی حقوق بشر در میان مطالب منتخب بخش جامعه است:

■ حقوق بشر دغدغه کیست؟

فرهنگ

■ خرس طلایی برلیناله برای جانفرانکو رزی

شعار شصت و ششمین جشنواره فیلم برلین در پرتو بحران پناهجویی در اروپا «حق خوشبختی» برای همه انسان‌ها بود. دو فیلم درباره این موضوع در بخش اصلی به نمایش گذاشته شد: «من نرو هستم» ساخته رفیع پیتز، کارگردان ایرانی و «آتش در دریا» ساخته جانفرانکو رزی، کارگردان ایتالیایی. خرس طلایی برلیناله در ستایش از هنر سینما در بازنمایی رنج انسان‌های پناهجو به «آتش در دریا» تعلق گرفت.

■ درخشش سینمای ایران در کن؛ شهاب حسینی بهترین بازیگر مرد

فیلم «فروشنده» ساخته اصغر فرهادی بیشترین جایزه‌های شصت و نهمین دوره جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد. برای نخستین بار شهاب حسینی به‌عنوان یک بازیگر مرد از سینمای ایران برنده بهترین بازیگر مرد جشنواره کن شد و فرهادی نیز جایزه بهترین فیلمنامه را برد.

■ شیرطلایی ونیز به لاو دیاز، کارگردان فیلیپینی رسید

فیلم «زنی که رفت» ساخته لاو دیاز، فیلمساز فیلیپینی شیر طلای هفتاد و سومین جشنواره فیلم ونیز را به دست آورد. این فیلم سیاه و سفید داستان زنی‌ست که در اثر بی‌عدالتی ۳۰ سال از زندگی‌اش را در زندان گذرانده و حالا می‌خواهد زندگی تازه‌ای را از سر بگیرد. این فیلم یک درام طولانی است که چهار ساعت به درازا می‌کشد.

■ باب دیلن برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۶ شد

از جعبه جادویی نوبل، نام عجیبی بیرون آمد. از ۱۹۰۱ تاکنون، برای اولین بار در تاریخ جایزه‌ی نوبل ادبیات به یک موسیقی‌دان تعلق گرفت. باب دیلن، ترانه‌سرا و خواننده آمریکایی ابتدا در دسترس نبود و وقتی هم که اعلام کرد نوبل ادبی را می‌پذیرد از سفر به استکهلم و ایراد سخنرانی در آکادمی نوبل امتناع کرد. پتی اسمیت، مادر پانک ترانه ضد جنگ او را در آکادمی نوبل در استکهلم می‌خواند.

■ آخرین ترانه کوهن – گفت‌و گو با محسن نامجو

لئونارد کوهن، شاعر، نویسنده، ترانه‌سرا و خواننده‌ سرشناس کانادایی درگذشت.  آلبوم «تو این را تلخ‌تر می‌خواهی» آخرین اثر و وصیت‌نامه اوست. محسن کشتکار در گفت‌و‌گو با امید کشتکار نخستین ترانه این آلبوم را بررسی می‌کند: ترانه‌ای در می مینور که هم از یک سویه مذهبی و آسمانی برخوردار است و هم اینکه یک وجه مالیخولیایی و ناامید و تلخ دارد.

■ پالمیرا: مرثیه‌ای برای یک شهر

هنگامی که تروریست‌های داعش تابستان گذشته معبد بل و بعل شمین و مجسمه شیر باستانی پالمیرا و همچنین سه برج «ایلابل»، «ویملیکو» و «وکیتوت» و «طاق پیروزی» پالمیرا را منفجر کردند، جهان یک بار دیگر در بهت فرورفت. اوج این وحشیگری فرهنگی شکنجه و قتل خالد اسعد، مدیر ۸۲ ساله پروژه باستان‌شناسی پالمیرا بود. او که نمی‌خواست محل اختفای گنجینه‌های پالمیرا را افشا کند، جان خود را بر سر صیانت از میراث فرهنگی سوریه گذاشت.

پالمیرا فقط یک محوطه باستانی نیست. پالمیرا نماد یک جامعه چندفرهنگی در خارمیانه است. به گفته ایرینا بوکووا هنر و معماری پالمیرا نمایانگر پیچیدگی و تنوع فرهنگی و بخشی از تاریخ و هویت ملی سوری‌هاست. دبیرکل یونسکو گفته بود داعش با انهدام این نمادهای فرهنگی قصد دارد تنوع و رنگارنگی فرهنگی در سوریه را از بین ببرد. عکس سال - انفجار طاق پیروزی پالمیرا - به اندازه کافی گویاست: بنیادگرایی مذهبی به هر شکل‌اش تنوع فرهنگی را نشانه رفته است.

زنان

یک سال دیگر بر زنان جهان گذشت: سالی که زنان متاثر از اتفاق‌های بزرگ جهان بیش از هر گروه اجتماعی و انسانی دیگری آسیب دیدند. برکسیت، کودتای ترکیه، جنگ سوریه و انتخابات آمریکا، تحولات اروپا و تروریسم، جهان را زیر و رو کرد اما برای زنان عواقب لحظه‌ای و بلندمدت داشت. سال ۲۰۱۶ در حالی به پایان می‌رسد که هزاران زن و کودک سوری با خطر مرگ و عواقب آوارگی مواجه‌اند و خشونت جنسیتی در شکل‌ها و سطوح مختلف ادامه دارد.

■ جدول شکاف جنسیتی ۲۰۱۶: ایران در رتبه ۱۳۹

ایران در جدول جهانی شکاف جنسیتی در رتبه ۱۳۹ قرار دارد. تنها ۵ کشور وضعیتی بدتر از ایران دارند و ایسلند، فنلاندو نروژ و سوئد در صدر این جدول قرار گرفته‌اند.

■ ۱۰ اتفاق سکسیستی در ریو۲۰۱۶

هیچ چیز مثل المپیک باعث نمی‌شود که مردم جهان زنان را با مردان مقایسه ‌کنند. زنان را دائما با برچسب «زن» یا «مادر» یادآوری کردند و گزارشگران این گفته‌ها را با شور و غوغای خاصی در رسانه‌های ملی مطرح کردند.

■ زنان چه چیزهایی را با ریاست جمهوری ترامپ از دست می‌دهند؟

ریاست جمهوری ترامپ می‌تواند باعث به عقب برگشتن سال‌ها پیشرفت در حقوق زنان و سرکوب نهادهایی باشد که برای رسیدن به برابری جنسیتی تلاش کرده‌اند.

■ برکسیت و زنان: عقب‌گردی برای برابری جنسیتی

تصمیم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا، تنها بر سرنوشت مردمی که در مرزهای این کشور زندگی می‌کنند موثر نیست. این خروج می‌تواند بر تمام دنیا اثر بگذارد. گرچه روند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا دو سال طول می‌کشد، اما ترس‌هایی درباره عواقب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این تصمیم وجود دارد. برکسیت چه اثری بر زندگی زنان خواهد داشت؟

■ کن ۲۰۱۶: زنان پابرهنه تا برابری جنسی

پابرهنه رفتن روی فرش قرمز، تولید فیلم‌هایی با عوامل زن، برنامه‌های پنجاه پنجاه در صنعت سینما و جشنواره امسال کن. آیا تلاش‌های زنان برای برابری جنسیتی در صنعت سینما و مقابله با کلیشه‌‌های جنسی به نتیجه خواهد رسید؟

■ زنان پس از کودتا: روزهای سختی در پیش است

از زمان تلاش برای کودتا در روز جمعه ۱۵ ژوئن، صدای زنان از صحنه سیاسی ترکیه غایب مانده است. برخی از گروه‌های زنان می‌گویند که به شکل خاص هدف قرار گرفته‌اند. برخی می‌گویند که آزار جنسی در خیابان به دنبال آن بیشتر شده است،

■ ۱۴هزار زن سعودی برای پایان دادن به قیمومیت مردان طومار امضا کردند

یک جنبش اعتراضی در عربستان، به دنبال پایان بخشیدن به قانونی است که سفر، ازدواج و بسیاری از امور دیگر زنان سعودی را منوط به اجازه مردان می‌کند.

سال ۲۰۱۶ برای زنان سال مبارزه با خشونت بود؛ عنچون تمام سال‌های دیگر این قرن و پیش از آن. زنان در جنگ، در هرصه سیاست و اجتماع، در خانه و خلوت، با مظاهر مختلف خشونت جنگیده‌اند و توفیق‌شان نسبت به حجم خشونت جهان کم‌تر بوده است. سال ۲۰۱۶ سال «نه» به خشونت بود؛ همچون سال‌های آینده.

دگرباش

■ ۲۸ هزار تراجنسیتی آمریکایی: در اشتغال، مسکن و بهداشت تبعیض هست

آوات عیار - بزرگ‌ترین نظرسنجی در مورد تجربه زندگی تراجنسیتی‌ها در آمریکا نشان می‌دهد که بیشتر تراجنسی‌ها، میان‌جنسی‌ها و یا کسانی که با هویت جنسیتی غیر منطبق بر دوگانه زن و مرد زندگی می‌کنند، زیر خط فقر هستند، سه برابر جمعیت دگرجنس‌گراها احتمال دارد که بی‌کار باشند و ۳۰ درصد هم در یک مقطع از زندگی بی‌خانمان بوده‌اند.

■ در اورلاندو: دگرباشان جنسی بعد از انتخاب دونالد ترامپ

رامتین شهرزاد - صبح روز بعد از کشتار اورلاندو، همانند صبح روز بعد از انتخابات ماه نوامبر آمریکا، دنیای حامیان حقوق دگرباشان جنسی در آمریکا پر از اندوه و ناگواری به‌نظر می‌رسید. درک این احساسات، یا توضیح آن به دیگران، ممکن نبود: چرا باید انسانی در اورلاندو به داخل یک کلاب برود و دیگران را به رگبار ببندد و ده‌ها نفر کشته شوند؟ چرا باید نزدیک به ۶۰ میلیون نفر به فردی رای بدهند که می‌تواند آزادی‌های اجتماعی را محدود کند، دروغ می‌گوید، فحاش است و معاون اولش در معرفی قوانین بر علیه اقلیت‌ها و زنان، از جمله جامعه دگرباشان جنسی، نقش موثری داشته؟

■ سازمان ملل متحد رأی به تشکیل بخش دیده‌بان حقوق دگرباشان جنسی داد

کیانوش رحمتی - سازمان ملل رأی به تشکیل سازمانی وابسته به این نهاد داد که متخصص دیدبانی نقض حقوق بر اساس گرایش جنسی یا هویت جنسیتی خواهد بود. قطعنامه‌های مشابه همیشه با مخالفت کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) یا به تصویب نمی‌رسید و یا از دور رأی‌گیری حذف می‌شدند. اعضای سازمان همکاری اسلامی معمولاً با بیان حساسیت‌های فرهنگی و مذهبی با قطعنامه‌های مربوط به دگرباشان جنسی مخالفت می‌کنند.

■ آنان که همدردی نکردند: واکنش‌هایی به کشتار اورلاندو

نازلی کاموری - پس از انتشار خبر کشتار اورلاندو، بسیاری از فارسی/دری‌زبانان با قربانیان و خانواده‌هایشان همدردی کردند. اما بودند کسانی که با زبانی خشونت‌آمیز در مورد قربانیان حرف زدند. این نوشته به واکنش‌های بدون حس همدردی کاربران در شبکه‌های اجتماعی نسبت به کشتار در کلوپ «پالس» اورلاندو در شب ۱۲ ژوئن می‌پردازد.

■ ۴۹ تصویر از زندگی: قربانیان کشتار اورلاندو

شب یکشنبه ۱۲ ژوئیه در کلوپ «پالس» اورلاندو شب موسیقی آمریکای لاتین و رقص سالسا بود. برای همین است که بسیاری از کشته‌شدگان اصلیت آمریکای لاتینی دارند؛ از کوبا، مکزیک، پورتوریکو. مهاجرانی که بیشترشان در حاشیه‌های اجتماع آمریکا زندگی می‌کنند؛ قربانیان اکثراً آمریکای لاتینی و آفریقایی-آمریکایی هستند.

■ سازمان بهداشت جهانی؛ نگرانی‌ها برای «اختلال» شمردن هویت جنسیتی

آوات عیار - از سال ۱۹۴۸ که سازمان بهداشت جهانی افراد تراجنسیتی را بیمار طبقه‌بندی کرده است. این مقاله به تاریخ این طبقه‌بندی و امید تراجنسیتی‌ها به خروج از لیست بیماری‌ها در سال ۲۰۱۷ می‌پردازد. در سال ۱۹۹۰، زمانی که سازمان بهداشت جهانی، گرایش جنسی به همجنس را از ویرایش دهم لیست «طبقه‌بندی بین‌المللی بیماری‌ها» یا ICD-۱۰ خارج کرد، ۱۷ سال بود که انجمن روان‌پزشکی آمریکا این کار را انجام داده بود. در مورد حقوق تراجنسیتی‌ها برای بیمار نبودن هم، انجمن روان‌پزشکی آمریکا پیشروتر از سازمان بهداشت جهانی عمل کرده است.

محیط زیست

سال ۲۰۱۵ برای محیط زیست سال شکل‌گیری یک رؤیا و اراده جهانی برای مقابله با گرمایش زمین بود. رویایی که در سال ۲۰۱۶ ناگهان فروریخت و شدت این فروریزی به اندازه وسعت همان توهم اولیه بود.

وقتی با فرارسیدن موعد اجرایی‌شدن تعهدات توافقنامه تاریخی پاریس ۲۰۰ کشور جهان برای پیشبرد عملی اهدافِ آن، بار دیگر در مراکش گرد هم آمدند، هیچ کس گمان نمی‌برد که این کنفراس با شوک انتخاب مردی مواجه خواهد شد که از اساس قول خروج از توافق پاریس را داده است.

واقعیت آن است که در وضعیت امروز آب و هوایی جهان، طنین الهیاتی «پایان» به وضوح به گوش می‌رسد. یک وضعیت آخرالزمانی و دیستوپیایی تمام‌عیار؛ اما چرا علی‌رغم آن که بسیاری از دانشمندان محیط زیست با زبانی آخرالزمانی از گرمایش زمین حرف می‌زنند، اراده و‌ تقدمی سیاسی معطوف به آن وجود ندارد؟

حتی پیش از انتخاب ترامپ، در همین سال ۲۰۱۶، خروج بریتانیا از اتحادیه‌ اروپا چالش دیگری بود که نشان داد چه فاصله زیادی برای حل بحرانی داریم که به‌طور بنیادین با همبستگی و همکاری جهانی گره خورده است. در چنین وضعیتی، فراسوی ملت‌ها و مرزها، کدام نیروی واقعی را می‌توان یافت که بتواند در مقابل بحران گرمایش زمین بسیح شود؟

■  انتخابات آمریکا، رفراندومی برای محیط زیست

در این دوسیه نشان خواهیم داد که چگونه در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا، مسائل زیست‌محیطی هم‌پای مسائل کلان سیاسی و اقتصادی این کشور قرار گرفت، برنامه‌های نامزدها چه بود و تبعات انتخاب ترامپ که چه نتیجه‌ای در سطح آمریکا و جهان دارد.

■ دومینوی خروج، «برکسیت» و آینده محیط زیست

خروج بریتانیا به عنوان یکی از بازوهای مهم سرمایه‌گذاری و اجرایی در اتحادیه اروپا خود مقدمه‌ای است بر خروج دیگری؛ خروج و ترک اتحادیه اروپا از تعهدات بلندپروازانه‌ زیست محیطی‌اش. پس از برکسیت کارشناسان محیط زیست بریتانیا را «مرد کثیف و آلوده اروپا» می‌نامند.

■ ۲۰۱۶ داغ‌ترین سال زمین؛ تصویری از ۱۶۷سال گرمایش

میزان گرم‌شدن سیاره‌ زمین طی سه‌ دهه‌ گذشته به طور چشم‌گیری شتاب گرفته‌ و در سه‌ سال اخیر، هر سال رکورد گرم‌ترین سال کره‌ زمین شکسته شده‌ است.

تلاش‌های فعلی کشورها ناظر به توقف افزایش ۲ درجه‎ای دمای هوا نسبت به دوران پیشاصنعتی است. اما بر اساس پیش‌بینی‌ها، با روند فعلی میانگین دمای زمین تا پایان قرن حاضر ۴,۸ درجه سانتیگراد نسبت به زمان آغاز صنعتی شدن جهان افزایش خواهد یافت؛ و این به معنای خشکسالی، سیل، بالاآمدن سطح آب دریا‌ها، مهاجرت‌های اقلیمی و زوال طبیعت و تمدن و آینده خواهد بود.

ویدیوی زیر مقایسه ۱۶۷ نقشه‌ حرارتی زمین از سال ۱۸۵۰ تا ۲۰۱۶ است و نشان ‌می‌دهد افزایش حرارت سالیانه سیاره چه روند را طی کرده است.

■ اجلاس آب‌وهوایی مراکش؛ از سایه ترامپ تا آفتاب خاورمیانه

امین درودگر – نفس برگزارشدن این اجلاس در مراکش بی‌دلیل نبود. کشورهای حوزه شمال آفریقا و خاورمیانه اکنون در بحرانی شدید به سر می‌برند. اما نام «ترامپ» بار دیگر توانست حاشیه‌ها را بر اصل اجلاس مراکش حاکم کند. و آیا چین رهبری مبارزه با تغییرات آب‌و‌هوایی را بر عهده خواهد گرفت؟

■ اقتصاد محیط زیست در دوران «پساتحریم»

شاید بتوان گفت همکاری با نهاد‌های بین‌المللی و تشویق سرمایه‌گذارهای خارجی، اصلی‌ترین استراتژی زیست محیطی دولت یازدهم برای جبران سقوط ۷۰ پله‌ای خود در همه شاخص‌های محیط زیستی است. اکنون ایران در تلاش است تا با پذیرش تعهدات بیشتر بین‌المللی، مشکلاتی همچون کمبود بودجه و فقدان تکنولوژی‌‌های زیست محیطی را جبران می‎کند.

زندگی

در بخش زندگی رادیو زمانه تلاش می‌کنیم از اخبار فاصله بگیریم یا فراتر از خبر باشیم. درباره شیوه‌های تازه‌ای برای زیستن حرف بزنیم یا سبک‌های دیگری از زندگی را تمرین کنیم. اما سبک زندگی ما چطور می‌تواند جدا از تحولات روز جهان، بازی‌ها، نفوذ شبکه‌های اجتماعی و جنگ باشد؟

■ از تویستر تا پوکمون‌گو: چطور بازی‌ها دوران ما را تعریف می‌کنند

شنبه شب است و در یک میخانه شلوغ با مردی حرف می‌زنم که لباس پوکمون پوشیده. من در یک کافه پوکمون‌گو دوستان هستم: جمعیتی از علاقه‌مندان به پوکمون، «چیزی» که صدها و شاید هزاران نفر از حاضران را جذب کرده. اینه تنها بخشی از آن مردمی هستند که دچار پوکمون شده‌اند: شیدایی تازه روزگار ما.

■ من پناهجو بودم: هیچ کس نمی‌خواهد خانه‌اش را ترک کند

«پدر و مادر هر روز می‌گفتند: نگران هیچ چیز نباش و فقط خوش باش.» زندگی در منطقه جنگی، چنین نگرش غیرمعمولی را برای آنها ایجاد کرده بود. اما با وجود جنگ و  پناه بردن به اردوگاه‌های پناهندگان، پدر و مادر آرتا هرگز شادی، امید و نگاه مثبت به زندگی و آینده را از دست ندادند.

■ شهرهای تنهای جهان

زندگی شهری از زندگی غیر شهری اضطراب بیشتری دارد اما اینکه آدم‌ها در شهر بیشتر احساس تنهایی می‌کنند موضوعی قابل بحث در بین پژوهشگران علوم اجتماعی است. در گزارش سال ۲۰۱۶ موسسه ایج انگلیس آمده است که انسان‌ها در شهرها بیشتر احساس تنهایی می‌کنند.

■ وقتی به «اشتراک گذاشتن» زندگی، از زندگی کردن مهم‌تر می‌شود

شبکه‌های اجتماعی نه تنها فشار زیادی برای تولید یا ساختن یک تصویر و عکس شخصی به فرد وارد می‌کنند، بلکه فرایند رشد و بالندگی یا تغییرات ما در زندگی واقعی را تحریف و دست‌کاری می‌کنند.

در میان خشم و خشونت جهان، زندگی هنوز ادامه دارد. لبخند یک کودک نشانه‌ای از این استمرار است. زندگی به ما یادآوری می‌کند که «جهان دیگری ممکن است.»

دانش

■ قارچ توهم‌زا: جادویی برای التیام رنج‌های سرطان، افسردگی و یا اضطراب

دو پژوهش تازه می‌گویند قارچ‌های توهم‌زا، می‌توانند آرامش برای بیمارانی به همراه بیاورند که مراحل سخت و دردناک مبارزه با سرطان را تحمل می‌کنند،

■ نوبل فیزیک ۲۰۱۶ به پاس اثبات وجهی از عینیت ریاضیات

گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن بود که جایزه نوبل فیزیک امسال به کشف امواج گرانشی تعلق می‌گیرد اما به دستاوردی از شاخه‌ای کاملاً متفاوت از فیزیک نظری تعلق یافت: فیزیک حالت جامد.

■ انتشار غنی‌ترین نقشه از کهکشان: نگاهی تبارشناسانه

پیش از دو سال پس از آغاز مأموریت فضاپیمای نقشه‌بردار «گایا»، یافته‌های این تلسکوپ اروپایی، اعم از مختصات سه‌بُعدی ۱ میلیارد و ۱۴۲ میلیون ستاره منتشر شد.

■ دارویی جدید می‌تواند پیشرفت آلزایمر را ۸۰ درصد کاهش دهد

دارویی که به‌تازگی آزمایش‌های انسانی را پیش رو گذاشته، می‌تواند ناتوانی‌های ناشی از بیماری آلزایمر را تا ۸۰ درصد در بخش قابلیت انجام کارهای عادی زندگی کاهش دهد.

■ مشتری، روزنه‌ای رو به داستان پیدایش

در این مقاله، به بهانه آغاز مأموریت کاوشگر جونو در مدار مشتری، نگاهی به نقش تعیین‌کننده این سیاره در شکل‌گیری چیدمان فعلی منظومه شمسی داریم.

■ بندبازی بر ایده «ریسمان»: شرحی بر جهان کامران وفا

جایزه شاخه فیزیک بنیادی ۲۰۱۶ که به کامران وفا اهدا شد، به دستاوردهای دو حوزه نسبیت عام، و نظریه ریسمان تعلق یافت. هم‌نشینی این دو حوزه از برخی جهات متناقض است.

اندیشه

"زمانه" از این نظر پرداختن به مسائل تئوریک در میان رسانه‌های مطرح فارسی‌زبان جایگاه ویژه‌ای دارد. در بخش اندیشه زمانه در هر سال حدود ۱۲۰ مقاله نظری منتشر می‌شود. بخشی از این مقاله‌ها در رابطه با مسائل روز هستند. چهارتای آنها و یک مجموعه به هم پیوسته را (لیکاف درباره ترامپ) از سال ۲۰۱۶ برگزیده‌ایم:

■ درس‌های انقلاب سوریه برای ایرانیان

فریدا آفاری – این نوشته به معرفی و بررسی کتاب «کشوری که می‌سوزد: سوری‌ها در انقلاب و جنگ» به قلم رابین یاسین-کساب و لیلا الشامی اختصاص دارد. کتاب در سال ۲۰۱۶ منتشر شده است.

■ هنر شورش، در پدیده‌هایی چون ویکی‌لیکس و افشای اوراق پاناما

امیر کیانپور − آنچه باید مرئی و شفاف باشد، نه جامعه که دولت است. کتاب "هنر شورش" نوعی شورش علیه دولت تاریک کنترل‌گر را بررسی می‌کند.

■ روانشناسی سیاسی؛ بحثی در نمونه ترکیه با نظر به یک مسابقه تلویزیونی

میثم بادامچی – شخصیت پرطرفدار مسابقه "سوروایور" تیپی است مثل اردوغان و به بیان ایرانی احمد‌ی‌نژاد.

■ جرج لیکاف: درباره پدیده ترامپ

ترجمه نوشته‌های لیکاف به قلم وفا مهرآیین درباره دونالد ترامپ در زمانه از چهار مطلب تشکیل شده است. جرج لیکاف استاد زبان‌شناسی است. او در این نوشته‌ها زبان ترامپ و زمینه نفوذ آن در جامعه آمریکا را بررسی می‌کند.

■ رونویسی تاریخ، بازگشت فاشیسم − گفت‌وگو با مراد فرهادپور

این گفت‌وگویی است که در آستانه‌ی انتخابات آمریکا و به بهانه‌ی آن با مراد فرهادپور صورت گرفت و دامنه‌ آن به مسائلی همچون شکست پوپولیسم چپ و خطرات پوپولیسم راست کشیده شد.

مراد فرهاد پور: «شاید وقوع یک واقعه‌ی تروماتیک به عنوان یک کاتالیزور بتواند این عناصر چیده‌شده در کنار هم را در یک کوره‌ی داغ تاریخی ذوب کند و از درهم‌آمیختن آن حرکتی فاشیستی را قالبریزی کند. نکته‌ی مهم این‌ است که به نظر این کاتالیزور را خود انتخابات به تاریخ دارد عرضه می‌کند.» (در این مطلب)