«اقاقیا»: فریاد نسلی در تاریکی و امید

اشکان فدایی، یکی از رپرهای برجسته‌ی ایرانی و عضو گروه ملتفت، با نام و نام خانوادگی واقعی خود فعالیت می‌کند. او در ۱۴ آذر ۱۳۶۷ در تهران متولد شد و پس از مدتی زندگی در ایران، به فرانسه مهاجرت کرد و هم‌اکنون در پاریس ساکن است. سبک منحصربه‌فرد و همکاری‌های موفق با دیگر اعضای ملتفت، به شهرت و محبوبیت او کمک کرده است. از جمله شاخص‌ترین آهنگ‌های او می‌توان به «جنایی»، «آبی قرمز»، «کولی»، «بلیط»، «شک»، «عشق نقره‌ای»، «عدل»، «سرزمین مادری»، «ناجی»، «مستقل» و آثاری مانند «چی شنیدی»، «زندگی»، «جعبه جادویی»، «مقدمه»، «افراطی» و «از کرج تا لنگرود» اشاره کرد. اشکان فدایی همچنین دو آلبوم مهم به نام‌های «عدل» (منتشرشده در ۱۳۹۱) و «حق» (منتشرشده در ۲۰۲۲) منتشر کرده است. آهنگ «سرزمین مادری» یکی از آثار پرشنونده‌ی اوست که نقش مهمی در به تصویر کشیدن مسائل اجتماعی ایران داشته و به شهرت او کمک کرده است. فدایی به‌دلیل محتوای اعتراضی و اجتماعی آثارش در رپ پارسی نامی شناخته‌شده دارد. رادیو زمانه او را به‌عنوان صدای اعتراض نسل جوان و هنرمندی با رویکرد اجتماعی معرفی کرده که با آثارش بازتابی از حافظه‌ی جمعی و سانسور در جامعه‌ی ایران ارائه می‌دهد.

داریوش تبهکار (نام اصلی: داریوش علیزاده) در ۸ فروردین ۱۳۷۴ در اهواز متولد شد و از رپرهای نسل سوم ایرانی است. او ابتدا با گروه پلاک شناخته شد و سپس به گروه ملتفت پیوست. داریوش با صدای قوی و آلبوم «سرباز صفر» به شهرت رسید و در ادامه با جدایی از ملتفت و تشکیل گروه کاربازی، مسیر حرفه‌ای خود را به‌صورت مستقل ادامه داد. او همواره مورد توجه علاقه‌مندان به موسیقی رپ پارسی بوده است.

 امید مبهم و شکننده‌ی یک نسل سوخته

ترانه‌ی اقاقیا که به تازگی در ساوندکلاود و پلتفرم‌های مرتبط منتشر شده کار مشترک اشکان فدایی، داریوش تبهکار و میکی‌ست.

 فدایی با تصاویری مانند «می‌پرم از خواب تو، حال غریب» و «قلمم شکوفه می‌دهد مثل اقاقیا»، تضاد بین امید زودگذر (اقاقیا به عنوان نماد زیبایی ناپایدار) و یأس عمیق («ستاره خط خورد»، «گرگ و زوزه») را ترسیم می‌کند. او خود را به ون‌گوگ تشبیه می‌کند، که به ورطه‌ی تنهایی و جنون افتاد. 

داریوش با بیت‌هایش حس فرسودگی و چرخه‌ی باطل شکست را تقویت می‌کند و در همان حال به ریاکاری اجتماعی یا رابطه‌های سطحی هم اشاراتی دارد.

میکی با لحن تهاجمی عصیان در برابر سیستم را فریاد می‌زند، اما این عصیان نیز به بن‌بست می‌رسد.

پایان ترانه‌ی «اقاقیا» با امیدی مبهم («روز خوب می‌آید») اما نامطمئن («هوا ابری شده») همراه است، گویی شخصیت‌ها در چرخه‌ای از تاریکی و آرزوی رهایی گرفتارند. به‌طور کلی، داستان «اقاقیا» روایتی از نسلی است که در میان خاکستر آرزوهایش رنج می‌کشد و در همان حال در تلاش است که ته‌مانده چیزی شبیه به امید را حفظ ‌کند، هرچند این امید گاهی به شکنندگی شکوفه‌های اقاقیا است.

بیگانگی اجتماعی، نبود اعتماد جمعی

ملودی در «اقاقیا» ثابت می‌ماند و فلوهای سه رپر یکسان است، بنابراین تولیدکننده‌ی آهنگ بر بیتی یکنواخت و منسجم تمرکز کرده تا وحدت موسیقایی حفظ شود. این انتخاب احتمالاً برای تأکید بر مضمون مشترک ترانه و ایجاد پیوستگی میان روایت‌های سه‌گانه طراحی شده است. بیس سنگین و ریتم کوبنده، که در رپ پارسی رایج است، پس‌زمینه‌ای یکدست فراهم می‌کند تا رپرها فلوهای یکنواخت خود را روی آن اجرا کنند. تفاوت در محدوده‌ی صوتی رپرها به آهنگ رنگ و پویایی می‌بخشد؛ فدایی با صدایی احساسی‌تر و شاعرانه‌تر، داریوش با لحنی خشن‌تر و میکی با انرژی تهاجمی‌تر اجرا کرده است. این تفاوت‌های صوتی، همراه با ملودی ثابت، شنونده را به تغییرات ظریف در اجرای اشعار و احساسات متمرکز می‌کند، در حالی که ساختار کلی آهنگ یکپارچگی خود را حفظ می‌کند.

از نظر مضمونی ترانه‌ی «اقاقیا» بازتاب‌دهنده‌ی بیگانگی اجتماعی، نبود اعتماد جمعی و رویارویی فرد با ساختارهای سرکوبگر است. تصاویر به‌کاررفته در متن ترانه، مانند «قفس قناری‌ها»، «گرگ و زوزه» و «شیطان با نقاب جدید»، حس اسارت در هنجارهای تحمیلی جامعه‌ای غیراصیل و محدودکننده را منتقل می‌کنند. رفتارهای پرخاشگرانه، مانند واکنش میکی («همه جمعا خودی غریب‌رو گاییدم») و دوگانگی در روابط، مثل اشاره‌ی داریوش به «عروسک بغل کرد»، نشان‌دهنده‌ی گسست در پیوندهای اجتماعی و گرایش به روابط ابزاری است. همچنین، تمایل به کناره‌گیری («خارج شدم از دسترس») و امیدهای مبهم («روز خوب می‌آید») بیانگر آن است که فرد در برابر ناکارآمدی نظام اجتماعی به انزوا یا عصیان پناه می‌برد. به یک معنا «اقاقیا» پاسخ نسلی به جامعه‌ای است که اعتماد متقابل در آن فروپاشیده و فرد میان پذیرش ریاکارانه‌ی هنجارها یا رد کامل آن‌ها سرگردان است.

در این میان دشنام‌ها و حس درماندگی در ترانه‌ی «اقاقیا» برجسته‌اند. دشنام معمولاً به‌عنوان ابزاری برای تخلیه‌ی خشم ناشی از بی‌عدالتی عمل می‌کند، در حالی که درماندگی بازتاب یأس از تغییر شرایط است. این ترکیب پرخاشگری و انفعال اغلب در افرادی دیده می‌شود که هویت خود را در تقابل با جامعه تعریف می‌کنند، اما راهی برای رهایی نمی‌یابند و در چرخه‌ی عصیان بی‌ثمر گرفتار می‌شوند. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از فرسودگی روانی نسلی باشد که در برابر نظام‌های اجتماعی ناکارآمد احساس ناتوانی می‌کند و بیان خود را به‌سوی تخریبگری نمادین سوق می‌دهد.

 رپ، با ماهیت صریح و بی‌پرده‌اش، قالبی ایده‌آل برای بیان احساسات ویرانگر است، زیرا ذات این سبک بر صداقت آشکار، اعتراض تند و روایت رنج‌های جمعی استوار است. زبان پر از دشنام و تصاویر تاریک ترانه‌هایی مانند «اقاقیا» نه‌تنها بازتاب آشوب روانی هنرمند است، بلکه آینه‌ای از نارضایتی نسلی است که در نظام‌های اجتماعی ناکارآمد، امکان بیان رسمی ندارد. رپ، با ریتم‌های تهاجمی و اشعار بی‌پروا، به این نسل اجازه می‌دهد خشم فروخورده را فریاد بزنند و با واژه‌های تند، درماندگی خود را نشان دهند. در واقع، این سبک موسیقی هم قربانی است و هم سلاح؛ هم زخم را آشکار می‌کند و هم ابزار اعتراضی است که بر ساختارهای ناعادلانه ضربه می‌زند.