گزارش ماه (اکتبر ۲۰۲۵) آهراز، در مورد وضعیت حقوق بشر ترک‌های آذربایجانی در ایران

نهاد حقوق بشری مردم آذربایجان در ایران -آهراز، گزارش خود در مورد وضعیت حقوق بشر ترک‌های آذربایجانی در ایران طی ماه اکتبر ۲۰۲۵، را منتشر کرد. این گزارش بیشتر با تمرکز بر وضعیت فعالان سیاسی-مدنی ترک آذربایجانی است که طی یک هفته اخیر بازداشت شده‌اند یا در حال سپری کردن دوره محکومیت خود در زندان‌های ایران هستند. طبق یافته‌های آهراز تعداد کل بازداشت‌ها و تداوم بازداشت‌ها در ماه اکتبر دست‌کم ۱۱ مورد مورد بوده است. ابوالفضل رنجبری علی‌رغم گذشت ۶ ماه و یونس مرامی علی‌رغم گذشت ۴ ماه از زمان بازداشتشان در تبریز کماکان تحت بازداشت نهادهای امنیتی هستند. همچنین، کریم اسماعیل‌زاده، حبیب مهری و امیرعلی برادران در تبریز، نوید محمدی، عباس آلیلو، بهرام آلیلو، امیر ابراهیم‌لو، عطا کرمی، علی پاشایی‌زاد در اورمیه طی ماه اکتبر به‌صورت خودسرانه بازداشت شدند.

این گزارش همچنین شامل، صدور احکام قضایی در باره شمار دیگری از فعالین است. بر اساس یافته‌های این گزارش، تعداد احضار به دادگاه (بازپرسی، انقلاب و کیفری)، برگزاری دادگاه و صدور احکام در ماه اکتبر ۱۰ مورد بوده است. بهرام ابراهیم‌پور هرگلان توسط دادگاه انقلاب شهرستان عجب‌شیر، مصطفی اکرامی گیگلو توسط شعبه ۱۰۲ دادگاه کیفری دو شهرستان مشگین‌شهر، پیمان ابراهیمی توسط شعبه ۱۵ دادسرای عمومی و انقلاب تبریز، وحید ابهری، جاوید نظمی، سیما علیپور، نیما رادمنش، حسین اسماعیلی صومعه و سالار طاهر افشار توسط شعبه سوم بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان تبریز احضار شدند. همچنین، حکم اعدام احسان فریدی، دانشجوی ۲۲ ساله دانشگاه تبریز، از سوی دیوان عالی کشور تأیید شده و او در آستانه اجرای حکم قرار گرفته است.

گزارش پیش رو همچنین به وضعیت زندانیان سیاسی ترک آذربایجانی محبوس در زندان اوین پرداخته است. تا ماه اکتبر ۲۰۲۵، دست کم ۱۳ نفر از فعالان ترک آذربایجانی در زندان اوین محبوس بودند و یک نفر نیز در زندان مرند در استان آذربایجان شرقی محبوس است. به ویژه حقوق زندانیان ترک آذربایجانی محبوس در زندان اوین بطور مستمر از سوی مسئولان زندان و نهادهای امنیتی نقض می‌شود. از عدم رسیدگی پزشکی، محرومیت و محدودیت در تماس تلفنی با خانواده و ملاقات تا محدودیت در استفاده از فروشگاه زندان از اصلی‌ترین موارد نقض حقوق آنها است. این زندانیان همچنین از وضعیت بد غذا و کیفیت نان در این زندان خبر داده و تاکید کرده‌اند که پاسخ اعتراض آنها به این وضعیت انتقال به انفرادی و یا ضرب و شتم و محرومیت از تماس تلفنی است. باقر حاجی‌زاده‌ مزرعه، آراز امان زیدآباد، آیاز سیف‌خواه کلانکش، کرم مردانه مستعلی بیگلو، عبدالعزیز عظیمی‌قدیم، مرتضی پروین جدا، محمود اجاقلو، ودود اسدی، سالار طاهرافشار، فاطمه آتشی خیاوی، سید محمدرضا فقیهی، طاهر نقوی و عبدالله واحدی در زندان اوین و علیرضا فرشی دیزج‌یکان در زندان مرند محبوس هستند.

نقض حقوق زندانیان سیاسی ترک آذربایجانی در زندان اوین در حالی صورت می‌گیرد که برخلاف قوانین داخلی مانند مقررات آیین نامه زندانها و همچنین اسناد حقوق بشری بین المللی (مانند قواعد نلسون ماندلا) است. علاوه بر استفاده ابزاری جمهوری اسلامی ایران از دستگاه قضایی برای سرکوب مطالبات مدنی، این حکومت همچنین از طریق عدم نظارت بر قوانین داخلی و عدم پیگرد خاطیان نقض این قوانین، هر چه بیشتر عرصه را برای فعالان مدنی محبوس تنگ‌تر می‌کند.

در پایان، گزارشی از امتناع سازمان ثبت احوال در صدور شناسنامه برای نوزادانی که والدینشان اسامی ترکی برای آنها انتخاب کرده‌اند، ارائه شده است. بر خلاف صدور احکام داگاه‌های صلح به نفع خانواده‌های شاکی از سازمان ثبت احوال، سیاست این سازمان در عدم صدور شناسنامه برای نوزادانی که والدینشان اسامی ترکی برای آنها انتخاب کرده‌اند تقریبا بدون تغییر ادامه دارد.

کودکانی که به دلیل ترکی بودن نامشان با کارشکنی سازمان ثبت احوال بدون شناسنامه می‌مانند از بسیاری از حقوق اولیه خود محروم می‌مانند و با عدم دسترسی به خدمات اساسی مواجه می‌شوند که یکی از آنها محروم ماندن از سهمیه شیر خشک با تعرفه دولتی است. وزارت بهداشت چندین است با نام «مبارزه با قاچاق شیر خشک»، توزیع و فروش شیر خشک را منوط به داشتن شناسنامه و کد ملی کرده است. از مهرماه ۱۴۰۲ هم وزارت بهداشت به تمام داروخانه‌های کشور دستور داده از این تاریخ به بعد این محصول را فقط با ارائه کد ملی و تاریخ تولد نوزاد و ثبت در سامانه تی‌تک سازمان غذا و دارو بفروشند و به کد ملی هر کودک زیر ۲ سال، هر ماه فقط ۱۰ قوطی شیرخشک دولتی بدهند. بر اثر اتخاذ این تدابیر، والدین تُرک به دلیل انتخاب نام ترکی برای فرزندانشان مجبورند شیرخشک را از بازار آزاد و چندین برابر قیمت بخرند. 

طبق یافته‌های آهراز، طی ماه اکتبر تعداد نوزادان محروم از شناسنامه «۳ مورد» و تعداد نوزادانی که برای دریافت شناسنامه ماه‌ها منتظر روند قضایی بودند، «۵ مورد» است. تالای ۴۰ روز، اؤیکو ۳ ماه و علیهان ۵ ماه است که از صدور شناسنامه محروم مانده اند. همچنین در ماه اکتبر، ائل‌آنا پس از ۷ ماه، هون‌آی پس از ۱۰ ماه، کایاهان پس از ۵ ماه، آلاز پس از ۶ ماه و ائلیار پس از ۱۱ ماه با حکم دادگاه صاحب شناسنامه شدند.